Sergei Eisenstein

Radziecki reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, scenograf, teoretyk sztuki i pedagog. W 1915 rozpoczął studia architektoniczne w Petersburgu, których nie ukończył w wyniku wybuchu wojny domowej po rewolucji październikowej. W 1920 przybył do Moskwy, gdzie rozpoczął pracę w teatrze Proletkultu jako scenograf, studiując jednocześnie reżyserię pod kierunkiem Wsiewołoda Meyerholda. Jako reżyser debiutował na scenie Proletkultu spektaklem „Mędrzec”, a rok później zrealizował swój pierwszy film „Strajk” (1924). Teoretyk montażu filmowego, na opracowanej przez siebie teorii montażu atrakcji oparł film „Pancernik Potiomkin” (1925), poświęcony rewolucji 1905 - jedno z najważniejszych dzieł w historii kina, zawierające błyskotliwą pod względem montażowym sekwencję starcia tłumu z armią na schodach odesskich, co wprawdzie nie było zgodne z prawdą historyczną, lecz ze względu na swą sugestywność głęboko zapadło w pamięć społeczną jako wydarzenie autentyczne, oraz inne ciekawe sekwencje. Nakręcony z myślą o upamiętnieniu rocznicy wybuchu rewolucji październikowej „Październik” (1928) nie powtórzył sukcesu poprzednika, jakkolwiek zawierał eksperymenty z zakresu montażu intelektualnego, którego celem miało być zastąpienie tradycyjnej narracji. W 1929 Eisenstein wraz z asystentem Grigorijem Aleksandrowem i operatorem Eduardem Tisse udał się w podróż po Europie Zachodniej w celu poznania technologii kina dźwiękowego. Podróż zakończyła się w Hollywood, gdzie Eisenstein podjął prace nad filmem „Niech żyje Meksyk!”, przerwane z powodu przekroczenia budżetu (film ukończył Aleksandrow dopiero w 1979). Po powrocie do ZSRR zrealizował film „Aleksander Newski” (1938), nawołujący do stawienia czoła wobec niemieckiego naporu w obliczu zagrożenia ZSRR ze strony hitlerowskich Niemiec. W latach wojny nakręcił film „Iwan Groźny” (1943) ukazujący cara, utożsamianego z osobą Stalina, jako męża stanu. Część druga, „Spisek bojarów” (1945), stanowiła gorzki rozrachunek z władzą absolutną, wobec czego została skierowana na półki (miała premierę dopiero w 1958). Wyróżniony Nagrodą Stalinowską za część pierwszą, część drugą Eisenstein przypłacił zakazem realizacji części trzeciej i innych swoich projektów. Ostatnie lata życia poświęcił więc pracy pedagogicznej oraz teoretycznej.