Kino Pasji

Historia Jezusa Chrystusa jest jedną z najczęściej powtarzanych opowieści na świecie. Od wieków znają ją wszyscy. Zawładnęła umysłami milionów ludzi. Nic dziwnego, że jak podaje serwis IMDB, Chrystus jest jednym najpopularniejszych bohaterów filmowych.

Jego życie i śmierć są ciągle dla twórców tematem kuszącym, gwarantującym zainteresowanie publiczności i sukces frekwencyjny. Z drugiej strony nie zawsze film o nim okazuje się dziełem godnym dziełem. Od początku istnienia kina Chrystusowi poświęcono setki filmów, z których lwią część stanowią wierne Biblii superwidowiska. Ale wyobraźnia filmowców nie zna jednak granic. O Chrystusie powstają też musicale czy nawet horrory.

W epoce kina niemego
Już w czasach filmu niemego powstało ogromne zapotrzebowanie na spektakle o tematyce biblijnej. Filmy o Jezusie kręcili pionierzy kina, bracia Lumiere (1897) i Georges Melies, który w 1901 roku zrealizował obraz „Chrystus kroczący po wodzie”. Najsłynniejszy był 44-minutowy „Żywot i męka Jezusa Chrystusa” (1903) Ferdinanda Zecci i Luciena Nonguet, kręcony w Palestynie i Egipcie i starannie pokolorowany, nie mówiąc już o efektach specjalnych w scenach cudów. Dzieło cieszyło się ogromnym powodzeniem, francuskie kina parafialne pokazywały go jeszcze w latach 50.


Kadr z filmu "Życie i męka Jezusa Chrystusa" (1903). Fot. materiały prasowe

Warto przypomnieć, że wielki D.W. Griffith uczynił z Pasji jeden z głównych wątków „Nietolerancji”. Także w 1916 roku Włoch Giulio Antamoro nakręcił widowisko „Chrystus” - opowieść o życiu Jezusa od narodzenia po ukrzyżowanie. Był to pierwszy obraz włoskiej kinematografii kręcony w całości za granicą (w Egipcie), a jego sukces artystyczny w Europie sprawił, że trafił tez na ekrany amerykańskie. W roku 2000 dzieło Anatomoro zostało zrekonstruowane cyfrowo i pokazane na festiwalu w Wenecji.

Wielcy Włosi
W 1964 roku powstała "Ewangelia według św. Mateusza", obsadzona naturszczykami, skrajnie realistyczna opowieść. Film zdecydowanie odbiegał od wszelkich dotychczasowych, „lukrowanych” ekranizacji Biblii. Trafił przy tym do wiernych, a nawet zyskał aprobatę samego Watykanu. Do historii kina trafił za sprawą osoby autora – filmowego skandalisty, Pier Paolo Pasoliniego. Reżyser w roli Matki Boskiej obsadził własną matkę, Susannę, w roli Chrystusa o rewolucyjnych poglądach – zwykłego kierowcę ciężarówki, związanego z partią komunistyczną. Dla jednym „Ewangelia” stała się wzorem kina pasyjnego, ale część środowisk katolickich dopatrywała się w filmie bluźnierczej nuty lub odbierała go jako dzieło stricte marksistowskie.


Kadr z filmu "Jezus z Nazaretu" (1977). Fot. materiały prasowe

Jedną z najpopularniejszych filmowych historii o życiu Chrystusa stworzył inny Włoch, Franco Zefirelli, który nawiązywał w swojej twórczości do tematów religijnych. Serial telewizyjny „Jezus z Nazaretu” (1977) z udziałem kilkudziesięciu gwiazd europejskich i amerykańskich (w roli głównej Robert Powell) wiernie przedstawia najważniejsze wydarzenia opisane w Ewangelii. Chwalony współcześnie Zefirelli w chwili premiery spotkał się z zarzutami, że realizuje bluźnierstwo. Stwierdził bowiem, że zamierza pokazać Jezusa jako „zwykłego człowieka – uprzejmego, delikatnego, prostego”. Wbrew tej deklaracji, jego Jezus różni się od innych, od początku ma jasną świadomość swojej misji, zna przyszłe losy apostołów, nie ma żadnych wątpliwości.

Z dala od ortodoksji
Z broadwayowskiego musicalu wyrosła kontrkulturowa rock-opera „Jesus Christ Superstar” (1973) Normana Jewisona. Grupa studentów na izraelskiej pustyni realizuje musical o męce Chrystusa, a historię Jezusa wzbogacają wątki pacyfistyczne, oddające nastrój kończącej się wojny w Wietnamie. Film dopuścił się kilku kontrowersyjnych interpretacji: pokazał choćby Chrystusa wątpiącego, zasugerował też dwuznaczną relację między nim a Marią Magdaleną.

Wielki skandal wywołał najbardziej kontrowersyjny film brytyjskiej grupy Monty Python, czyli "Żywot Briana" (1979). Pythoni wyśmiewają się z wszystkich i wszystkiego, poczynając od trędowatych i Poncjusza Piłata a na symbolach chrześcijaństwa kończąc. Mimo że Jezus pojawia się jedynie w scenie otwarcia, a film opowiada o człowieku, któremu przytrafia się tylko bliźniaczo podobny życiorys, satyrycy to musieli odpierać ostre ataki. Ale to nic w porównaniu z reakcja na "Ostatnie kuszenie Chrystusa" (1988) Martina Scorsese. Było to jedno z najbardziej kontrowersyjnych przedsięwzięć filmowych dekady. Obrazoburczy film wywołał zamieszki uliczne w USA, Kanadzie i Francji. Próbowano wykupić wszystkie kopie filmu, żeby zniszczyć szatańskie dzieło, które znalazło się w pierwszej dziesiątce „Najbardziej antykatolickich filmów wszech czasów”.

Scorsese do tematu odkupienia i symboliki wielkanocnej wrócił kilka lat później, w „Ciemnej stronie miasta” (1999). We współczesnym filmie o ratowniku nowojorskiego pogotowia zamieścił liczne wątki i podteksty religijne, związane zwłaszcza z misterium wielkanocnym, z męką, ukrzyżowaniem, zmartwychwstaniem.

Warto też wspomnieć o dwóch filmach polskich twórców. „Piłat i inni” (1971) to film Andrzeja Wajdy, zrealizowany dla niemieckiej telewizji, adaptacja pasyjnych fragmentów „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa. Proces, skazanie i kaźń Chrystusa są prezentowane z punktu widzenia prokuratora Judei, Poncjusza Piłata. Wajda podkreśla ponadczasowy, uniwersalny wymiar jego historii. Miejscem ukrzyżowania jest tu śmietnik na skraju autostrady prowadzącej do wielkiego miasta. Z kolei „Wszyscy jesteśmy Chrystusami” (2006) Marka Koterskiego to refleksja na temat kondycji współczesnego inteligenta. Brutalne naturalistyczne sceny sąsiadują z symboliką biblijną. Jest u Koterskiego krzyż z męczennikiem, katowska włócznia i przebity bok.


Kadr z filmu "Pasja" (2004). Fot. Monolith

Bohater XXI wieku
Jezus został bohaterem popkultury: w wersji uśmiechniętego Buddy Christa pojawiał się w komediach Kevina Smitha, w animowanym „South Parku” walczy z Szatanem na ringu bokserskim, zaś w horroro-komedio-musicalu, jak sugeruje już sam tytuł, Chrystus, zanim przystąpi do Sądu Ostatecznego, jest pogromcą wampirów („Jesus Christ – Vampire Hunter”, 2001).

Najsłynniejsza ostatnio filmowa wersja męki Chrystusa to "Pasja" (2004) Mela Gibsona. Obraz na długo przed premierą wzbudzał na całym świecie olbrzymie emocje. Zamiar sfilmowania ostatnich godzin życia Jezusa rozpalał umysły zarówno chrześcijan, jak i niektórych organizacji żydowskich, które na długo przed premierą oskarżały go antysemityzm. Nic więc dziwnego, że film był jednym z największych kinowych przebojów roku. Licznych widzów nie odstraszyły nawet brutalne, naturalistyczne sceny biczowania, krzyżowania i śmierci Chrystusa.

Niedawno chęć realizacji obrazu „Jesus of Nazareth” ogłosił Paul Verhoeven. Autor „Nagiego instynktu” odgraża się, że zekranizuje swoją książkę, w której całkowicie odrzuca boskość Jezusa oraz wszystkie jego cuda. Scenariusz opowieści o jednym z najbardziej charyzmatycznych ludzi w całej naszej historii, którego działalność rozpala wyobraźnię i wiarę milionów ludzi 2 tysiące lat po jego śmierci, ma przygotować Roger Avary („Pulp Fiction”).

Wygląda na to, że Chrystus nie opuści ekranów kin także przez kolejne lata...