Przyzwoitość środków

"Nie ma celów wyższych ponad przyzwoitość środków" to motto niezwykłej pary artystów, których twórczość jest jednym z akcentów tegorocznego Animatora.

Festiwal w tym roku odbywa się w 25. rocznicę śmierci Franciszki i StefanaThemersonów, wybitnych postaci XX-wiecznej awangardy, pionierów polskiego filmu eksperymentalnego, wydawców (tuż po wojnie, już na emigracji założyli wydawnictwo Gaberbocchus Press, oficynę publikującą tzw. "bestlookery"), wspaniałych, pełnowymiarowych artystów zaangażowanych w rozwój wielu dziedzin sztuki.


Kadr ze zrekonstruowanej "Apteki" Bruce’a Checefsky'ego, fot. YouTube

Nieczęsto się zdarza, by dwójka ludzi tworzyła tak doskonale dopełniający się twórczy tandem. Od chwili ślubu w 1931 roku byli praktycznie nierozłączni. Franciszka ilustrowała opowiadania i wiersze (również dla dzieci) autorstwa swojego męża. Po założeniu Spółdzielni Autorów Filmowych, posługując się prostą aparaturą i zorganizowanym we własnym mieszkaniu zapleczem technicznym, zrealizowali wspólnie 7 filmów. Wynalazkiem Stefana był specjalny stół trickowy, umożliwiający fotografowanie klatka po klatce przedmiotów umieszczonych na przeźroczystej kalce.

Ruch "Cinema pur", skupiający takich artystów, jak René Clair, Fernand Léger czy Hans Richter, postulował powrót do ruchomego obrazu, wolnego od literackich czy dokumentalnych obciążeń.

Kwintesencją "czystego filmu", będącego dla oczu tym, czym dla ucha jest muzyka i poezja, był themersonowski manifest artystyczny: "Oko i ucho". Jest to ich ostatnie dzieło, zrealizowane w 1945 w Anglii, gdzie rzuciły ich wojenne losy (Oboje zaciągnęli się do polskiej armii we Francji. Franciszce udało się uciec na drugą stronę kanału i minęły dwa lata zanim Stefanowi udało się do niej dołączyć).

"Oko i ucho" to abstrakcyjny zapis wizualny do poematu "Słopiewnie" Juliana Tuwima z muzyką Karola Szymanowskiego. Dzisiaj można by go nazać "poezjo-klipem". W czasach, w których powstał, dołączył do tak znanych dzieł surrealnego i abstrakcyjnego kina, jak choćby "Pies andaluzyjski" Buñuela i Dalego.

Do samej śmierci (oboje zmarli w 1988 roku) tworzyli wspólnie książki, sztuki teatralne, performance (Stefan odpowiadał za literaturę, a Franciszka za oprawę wizualną). Ich dorobek doceniany na całym świecie jest inspiracją dla wspołczesnych twórców. Potwierdzeniem tej tezy niech będzie fakt, że po projekcji "Przygody człowieka poczciwego" (1938) Roman Polański wpadł na pomysł "Dwóch ludzi z szafą".


Kadr ze zrekonstruowanej "Apteki" Bruce’a Checefsky'ego, fot. YouTube

W Poznaniu zobaczymy filmy zarówno autorstwa samych Themersonów, jak i twórców poniekąd podążających ich ścieżką. Będą to m.in.: "Sztandar Młodych" Jana Lenicy i Waleriana Borowczyka, "Kineformy" Andrzeja Pawłowskiego, "Prostokąt dynamiczny" Józefa Robakowskiego czy "Ognisty ptak" Andrzeja Gosienieckiego.

Nie lada gratką będą warsztaty animacji poprowadzone przez Bruce’a Checefsky'ego. Jest to artysta i teoretyk sztuki zafascynowany twórczością Themersonów do tego stopnia, że nie tylko zrekonstruował (na podstawie szkiców Stefana Themersona) stół trickowy, służący jako narzędzie podczas warsztatów, ale też podjął się próby odtworzenia dwóch filmów, które zaginęły podczas wojny: "Apteki" i "Drobiazgu melodyjnego". Oba filmy biorą udział w pokazach. Link do zrekonstruowanej "Apteki": http://www.youtube.com/watch?v=nwU1wscVURY.

Dla tych z Was, którzy nie mogą odwiedzić Poznania, a mają ochotę podążyć tropem niezwykłej umysłowości tej pary, polecam linki. Filmy Themersonów dostępne są tutaj:
http://www.youtube.com/watch?v=1Mh30f1K9_s
http://www.youtube.com/watch?v=49Vjr1waHM0
http://www.youtube.com/watch?v=JWIny-Z_hiQ

Książki Stefana Themersona w formacie pdf (po angielsku) dostępne są tu:
http://odin.indstate.edu/about/units/rbsc/obscure/obscure.html
http://doza.o2.pl/?s=4097&t=8920