Podsumowanie branży filmowej w 2023 roku

Roman Polański, Tomasz Raczek, Jacek Bromski, pokaz specjalny "The Palace", fot. P. Molęcki / EastNews / SFP

Cieszyły nas sukcesy polskich filmów, nominacja do Oscara dla „IO”, znaczące nagrody dla krótkich metraży czy dokumentów. Jeszcze bardziej – coraz widoczniejszy powrót widzów do kin. Do ciemnych stron historii ostatnich lat przejdzie haniebny atak na Agnieszkę Holland i jej „Zieloną granicę”. Ale był to też rok naznaczony uporczywą walką o tantiemy z internetu i nowelizację katalogu tzw. czystych nośników. W mijającym roku solidaryzowaliśmy się ze strajkami amerykańskich scenarzystów i aktorów. Poprzedni, 2022 rok był czasem wyborów, nie tylko w SFP, ale także w innych organizacjach audiowizualnych. Ten niósł za sobą inne wyzwania. Zmiana władzy niesie dla naszego środowiska zmiany w mediach publicznych, ale i nowe rozdanie legislacyjne. Na razie batalia trwa, ale wierzymy w pomyślne jej zakończenie. Na konferencjach, festiwalach, forach pojawił się nowy temat: szanse i zagrożenia związane ze sztuczną inteligencją. Organizacje audiowizualne skutecznie i świadomie przygotowują się do wyzwań, jakie stawia przed sobą stosowanie AI.

"IO", materiały promocyjne

Styczeń

W styczniu dowiedzieliśmy się, że  w 2022 roku do kin poszło mniej więcej 40 mln widzów. Dało to nadzieję na renesans widowni kinowej. Nominacja do Oscara dla dzieła Jerzego Skolimowskiego była kropką nad i długiej festiwalowej kariery tego filmu. „IO” walczył  o Oscara w kategorii Najlepszy Pełnometrażowy Film Międzynarodowy.  Koło Piśmiennictwa Filmowego nagrodziło „Złotymi Taśmami” „Film balkonowy” w reżyserii Pawła Łozińskiego, „IO” w reżyserii Jerzego Skolimowskiego oraz „Fabelmanów” w reżyserii Stevena Spielberga.

 

2023 rok po raz kolejny przyniósł wielką popularność organizowanych przez SFP przeglądów mistrzów w kinie Kultura. W styczniu tłumy szturmowały przegląd Allana Starskiego. Wielką niespodzianką dla widzów była niezapowiedziana wizyta Romana Polańskiego na pokazie "Olivera Twista". Dla Studia Munka SFP styczeń to czas premiery największego sukcesu Studia – „Chleba i soli”, który po nagrodach w Wenecji i Kairze kontynuował świetną festiwalową passę.

Pożegnaliśmy Mikołaja Haremskiego i Andrzeja Dudzińskiego.

Luty

Podczas konferencji prasowej Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej opublikowano wyniki raportu "Równe szanse". Jego tematem było branżowe podsumowanie zagadnienia równości płci w rodzimej kinematografii.  Damian Kocur, reżyser „Chleba i soli” wyróżniony został statuetką Odkrycie Empiku 2022 w kategorii Film.

Zmarł Leonard Pietraszak.

Gala Nagród Polskiej Akademii Filmowej, fot. Piętka Mieszko/AKPA/ PAF

Marzec

Kompozytor, zdobywca Oscara za muzykę do filmu „Marzyciel” Jan A. P. Kaczmarek został laureatem Polskiej Nagrody Filmowej Orły 2023 za osiągnięcia życia. W ORŁACH, nagrodach Polskiej Akademii Filmowej, faworytem okazał film „IO” w reżyserii Jerzego Skolimowskiego gromadząc sześć statuetek – dla Najlepszego Filmu, za Najlepszą Reżyserię, Scenariusz, Zdjęcia, Montaż oraz Muzykę. Damian Kocur otrzymał nagrodę za odkrycie roku.

„Głos” w reżyserii Dominiki Montean-Pańków wygrał główną nagrodę w Newcomers International Competition na Thessaloniki Documentary Film Festival.  W kinie Kultura odbyły się retrospektywy Andrzeja Fidyka i Witolda Giersza. Nową Dyrektorką Artystyczną MFF Animator została Adriana Prodeus.

Pożegnaliśmy Annę Wundrlich i Jadwigę Zajicek

Kwiecień

W kinie Kultura odbyła się retrospektywa filmów Ryszarda Bugajskiego.

Maj

Prezes SFP reżyser Jacek Bromski odsłonił w łódzkiej Alei Sław swoją gwiazdę. W kinie Kultura odbył się przegląd filmów Jerzego Skolimowskiego. NaMastercard Off Camera. Jury FIPRESCI przyznało nagrodę  filmowi „Chleb i sól”   Damiana Kocura, a w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych zwyciężył "Tata" Anny Maliszewskiej. Damian Kocur został laureatem 7. edycji Nagrody im. Krzysztofa Krauze przyznawanej przez Gildię Reżyserów Polskich.

Stowarzyszenie Filmowców Polskich wyraziło swoje zdecydowane poparcie dla strajku scenarzystów zrzeszonych w Amerykańskim Stowarzyszeniu Pisarzy (WGAW - Writers Guild of America West i WGAE - Writers Guild of America, East), a także dla stanowiska Federacji Scenarzystów Europejskich (FSE) w tej sprawie.

"Strefa interesów", polsko-brytyjska koprodukcja w reżyserii Jonathana Glazera, zdobyła Grand Prix i nagrodę FIPRESCI. Rozpoczęło to triumfalny pochód filmu po kolejne nagrody. Złota Palma trafiła w ręce Justine Triet za „Anatomię upadku” (późniejsza Nagrodę EFA).

Grand Prix Millenium Docs Against Gravity powędrowało do filmu Lei Glob "Apolonia, Apolonia", a Nagroda dla Najlepszego Filmu Polskiego do „Skąd dokąd” Maćka Hameli. Obie te nagrody okazały się później szczęśliwą wróżbą.

Pożegnaliśmy Stanisława Lenartowicza.

"Strefa interesów", materiały promocyjne

Czerwiec

„Dwa lata bez dyrektywy ws. prawa autorskiego. Co dalej z tantiemami z internetu dla filmowców?” - pod takim hasłem odbyła się 6 czerwca konferencja SFP ZAPA w Centrum Prasowym PAP w Warszawie. W wydarzeniu udział wzięli: Jacek Bromski - reżyser, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich; Karina Kleszczewska - operatorka, wiceprezeska Stowarzyszenia Autorek i Autorów Zdjęć Filmowych PSC; Grzegorz Łoszewski - scenarzysta, zarząd Gildii Scenarzystów Polskich i Dominik Skoczek - dyrektor Związku Autorów i Producentów Audiowizualnych.

„My mamy rację, a nie korporacje” - krzyczeli ludzie filmu przed Kancelarią Premiera Mateusza Morawieckiego. Protest zorganizowany przez Gildię Scenarzystów Polskich z Kołem Scenarzystów SFP jednoczy środowisko filmowe w walce o implementację dyrektywy o tantiemach z internetu.

Zakończył się Krakowski Festiwal Filmowy. Złotego Smoka  otrzymali Tomek Popakul i Kasumi Ozeki za animację „Zima”. Wśród laureatów z Polski znalazły się takie filmy, jak „W lesie są ludzie” Szymona Ruczyńskiego, „Ula” Agnieszki Iwańskiej, „Być kimś” Michała Toczka, „Twarze Agaty” Małgorzaty Kozery, „Trzy opowiadania o Basi” Mateusza Pietraka .

Joanna Łapińska została dyrektorką artystyczną Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Ewa Braun otrzymała nagrodę za całokształt twórczości na Tarnowskiej Nagrodzie Filmowej.

Wśród laureatów 42. Koszalińskiego Festiwalu Debiutów Filmowych "Młodzi i Film". znaleźli się m.in. Damian Kocur („Chleb i sól”), Jakub Piątek („Pianoforte”), Lea Glob („Apolonia, Apolonia”), Michał Chmielewski, Przemysław Chruścielewski, Lena Góra (Roving Woman), Anna Maliszewska (Tato”), Tomasz Wiński („Granice miłości”) oraz młodzi aktorzy z "Chleba i soli". 

 
Zwyczajne Walne Zebranie Członków SFP zatwierdziło przedstawione sprawozdania za rok 2022 oraz udzieliło absolutorium członkom Zarządu Głównego i Komisji Rewizyjnej z wykonywania przez nich obowiązków.

Pożegnaliśmy Ireneusza Hartowicza i Barbarę Borys-Damięcką.

Lipiec

Na festiwalu Karlowe Wary odbyła się światowa premiera najnowszego filmu Olgi Chajdas „Imago”. Film wrócił z prestiżową nagrodą FIPRESCI - Stowarzyszenia Prasy Filmowej.

Sierpień
Stowarzyszenie Filmowców Polskich oraz Grupa Polsat Plus zawarły nową umowę generalną dotyczącą korzystania z utworów audiowizualnych z repertuaru SFP w zakresie nadawania, reemitowania oraz udostępniania utworów audiowizualnych w Internecie.

Przedstawiciele polskiego środowiska filmowego, reprezentujący twórców, aktorów i producentów, złożyli w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów pismo, w którym wyrazili swoje oburzenie niedawnymi, kłamliwymi wypowiedziami Ministra Cyfryzacji na temat filmowców. Apelowali w nim także do Premiera o spotkanie z reprezentantami branży i pilne wdrożenie dyrektywy ws. prawa autorskiego, zapewniającej twórcom filmowym i aktorom m.in. należne tantiemy z internetu.

"Imago", materiały promocyjne

Wrzesień

„Zielona granica” Agnieszki Holland oraz „Kobieta z...” Małgorzaty Szumowskiej i Michała Englerta walczyły o Złotego Lwa MFF w Wenecji. Poza konkursem na festiwalu w Wenecji pokazano premierowo nowy film Romana Polańskiego „The Palace”. Nagrodę Specjalną jury przyznało Agnieszce Holland za „Zieloną granicę”. Za sukcesem w Wenecji przyszły kolejne: pokazy na MFF w Toronto i 61. Festiwalu Filmowym w Nowym Jorku.

„Zielona granica” w polskich kinach zagościła 22 września 2023 roku. Władze państwa i partii rządzącej wykorzystały film Holland do walki politycznej w kampanii wyborczej. W obronie reżyserki (która musiała skorzystać z ochrony osobistej) stanęły polskie i międzynarodowe organizacje, w tym Director’s Guild of America. „Nie wolno Panu jako urzędnikowi państwowemu wypowiadać się o Agnieszce Holland w tak haniebny sposób” – pisze Jacek Bromski, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich w liście otwartym skierowanym do Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry.

Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto miała miejsce światowa premiera „Chłopów”. Film w reżyserii DK Welchman i Hugh Welchmana został polskim kandydatem do 96. Nagród Amerykańskiej Akademii Wiedzy i Sztuki Filmowej w kategorii Najlepszy Pełnometrażowy Film Międzynarodowy.

"Kos", fot. FPFF w Gdyni

Złote Lwy na 48. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni otrzymał „Kos” Pawła Maślony, wyprodukowany przez Leszka Bodzaka i Anetę Hickinbotham. Srebrne Lwy powędrowały do „Imago” Olgi Chajdas. Wielkim wygranym festiwalu był skromny debiut ze Studia Munka SFP – „Tyle co nic” Grzegorza Dębowskiego, który otrzymał aż sześć nagród: najlepszy debiut, scenariusz i nagrody aktorskie. „Chłopi” otrzymali m.in. nagrodę publiczności, co zwiastować miało nieodległy sukces frekwencyjny. Najlepszy mikrobudżet to „Utlima Thule” Klaudiusza Chrostowskiego, a krótki metraż – „Warszawa, Holandia” Ming-Wei Chiang.  Nagrodę Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za całokształt twórczości otrzymał  w 80. rocznicę urodzin Allan Starski, członek zarządu SFP.

Próba znalezienia sposobu na odbudowanie widowni kinowej, zwłaszcza na filmach polskich, oraz blokowane przez rząd wprowadzenie tantiem z Internetu – te dwa tematy zdominowały tegoroczne forum Stowarzyszenia Filmowców Polskich. SFP zaprosiło gości festiwalu na otwarcie Domu Pracy Twórczej w Sopocie.

Organizowana przez SFP Gdynia Dzieciom w ramach 19. Polskiego Kina Młodego Widza wróciła w tym roku także do Teatru Muzycznego (m.in. na projekcje „O psie, który jeździł koleją” Magdaleny Nieć i „Kajtka Czarodzieja” Magdaleny Łazarkiewicz), okazując się ogromnym sukcesem. Cały program przyciągnął jesienią 2023 roku aż 10 000 widzów w całej Polsce.

W kinie Kultura odbył się przegląd filmowy w 85. rocznicę urodzin Janusza Głowackiego.

Państwo Starscy na FPFF w Gdyni, fot. K. Mystkowski / KFP / SFP

Październik

W Narodowym Centrum Kultury Filmowej ruszyły wystawy stałe. Tego samego dnia w Łodzi odbył się jubileusz 75-lecia Szkoły Filmowej w Łodzi. Cztery twórczynie otrzymały tytuł Honoris Causa PWSFTViT: Agnieszka Holland, Maja Komorowska, Ewa Puszczyńska, Ewa Rubinstein.

Na 39. Warszawskim Festiwalu Filmowym wśród licznych nagród, jury wyróżniło także film „IO” Jerzego Skolimowskiego.  W kinie Kultura odbyła się ciesząca się ogromnym zainteresowaniem retrospektywa Janusza Majewskiego z udziałem reżysera, twórców i aktorów.

Październikowa premiera krótkich metraży Studia Munka SFP była okazją do jubileuszu 15-lecia Studia i spotkania w gronie gości i przyjaciół. Wyprodukowany w Studio Munka SFP „Synthol” Piotra Trojana uznany został Najlepszym Filmem Studia w plebiscycie publiczności TVN Fabuła.

Niecałe dwa tygodnie po wyborach parlamentarnych Stowarzyszenie Filmowców Polskich zorganizowało konferencję w Serocku. „W nowej rzeczywistości”. Na spotkanie SFP przybyli przedstawiciele Związku Zawodowego Filmowców, Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych, Gildii Reżyserów, Gildii Scenarzystów, Stowarzyszeń PSC i PSM, Gildii Montażu i Postprodukcji, Związku Zawodowego Muzyków, Gildii Dokumentalistów.  Spotkaniu sprzyjał gorący, powyborczy czas. Rozmawiano m.in. o pozycji filmowców wobec nowej władzy, przyszłości kluczowych dla filmowców ustaw, o regulaminie ekip, wyzwaniach związanych ze sztuczną inteligencją i o nowym programie scenariuszowym SFP.

Zmarł Stanisław Radwan.

Agnieszka Holland na planie "Zielonej granicy", fot. Agnieszka Kubis

Listopad
W obliczu niepowodzenia prac nad ustawą o artystach zawodowych, Stowarzyszenie Filmowców Polskich złożyło pozew przeciwko Skarbowi Państwa dotyczący tzw. opłaty od czystych nośników (zwanej także opłatą reprograficzną). Wnosi w nim o odszkodowanie dla twórców i producentów filmowych reprezentowanych przez SFP z tytułu niezapewnienia przez państwo polskie godziwej rekompensaty za korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego. Pozew obejmuje 3 lata (2020-2023) i opiewa na kwotę 416 milionów złotych.

Europejska Akademia Filmowa ogłosiła nominacje do Europejskich Nagród Filmowych, wśród których znalazły się m.in.  "Zielona granica", "Strefa interesów" i "Apolonia, Apolonia". Agnieszka Holland odebrała Nagrodę Specjalną Fuoricampo za "Zieloną granicę", która została zaprezentowana w Filmotece Watykańskiej na otwarciu festiwalu filmowego Tertio Millennio w Rzymie.  Na EnergaCAMERIMAGE 2023 Złotą Żabę otrzymał Warwick Thorntona, a "Doppelgänger. Sobowtór" Jana Holoubka ze zdjęciami Bartłomieja Kaczmarka triumfował w konkursie filmów polskich. Zrealizowany w Studiu Munka SFP krótkometrażowy obraz Mariusza Rusińskiego „Moja siostra” zdobył Nagrodę dla Najlepszego Dokumentu dla Młodej Widowni na międzynarodowym festiwalu filmów dokumentalnych IDFA w Amsterdamie.

„Chłopi” w reż. DK Welchman i Hugh Welchmana to zdecydowanie najpopularniejszy polski film od czasu pandemii– od marca 2020 roku żadna polska produkcja nie zebrała takiej widowni. Polskiego kandydata do Oscara tylko do końca listopada ponad 1,52 miliona widzów.  Kamila Urzędowska (Jagna) została jedną z European Shooting Stars.

Do Rady Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej wybrano m.in. Jacka Bromskiego, Tomasza Wolskiego i Andrzeja Jakimowskiego.

Klaudiusz Chrostowski, reżyser filmu „Ultima Thule”, został laureatem tegorocznej edycji Nagrody im. Janusza „Kuby” Morgensterna „Perspektywa”.

Wielkim wydarzeniem okazał się przegląd filmów Romana Polańskiego w 90.  rocznicę urodzin. Artysta, oblegany przez tłumy, czekające na niego w kinie Kultura wiele godzin każdego dnia, codziennie spotykał się na rozmowie z Tomaszem Raczkiem i Grażyną Torbicką, rozmawiał i fotografował się z widzami. Po premierowym pokazie „The Palace”, przez tydzień widownia oglądała w towarzystwie reżysera wybrane przez niego osobiście filmy.

Żegnamy Macieja Damięckiego i Pawła Huelle.

"Chłopi", materiały promocyjne

Grudzień

Ogłoszono nominacje do 31. edycji nagród Paszporty Polityki, jednych z najbardziej prestiżowych wyróżnień kulturalnych w Polsce. W kategorii film nominowani zostali: Nina Lewandowska i Kamila Tarabura; DK Welchman oraz Paweł Maślona. Europejska Akademia Filmowa ogłosiła, że nową zastępczynią przewodniczącego Rady EFA została wybrana Joanna Szymańska.

Koprodukcja mniejszościowa z udziałem Polski, „Strefa Interesów” Jonathana Glazera ze zdjęciami Łukasza Żala  otrzymała trzy nominacje do Złotych Globów, stając się jednym z oscarowych faworytów. Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej ogłosiła tzw. shortlisty oscarowe. Znalazły się na niej dwa polskie dokumenty - "Skąd dokąd" Macieja Hameli (wcześniej pokazywany na MFF w Cannes) i "Apolonia, Apoloni" Lei Glob i - zgodnie z przewidywaniami – „Strefa interesów”.

Grażyna Torbicka, Jerzy Kapuściński i Jacek Bromski fot. Paweł Wodzyński, Piotr Molęcki East News/SFP

Barbara Kosidowska, Halina Prugar-Ketling, Agnieszka Holland, Piotr Domaradzki, Andrzej Marek Drążewski, Henryk Janas, Jerzy Kapuściński, Rafał Waltenberger i Krzysztof Wierzbiański, to laureaci tegorocznej edycji Nagród Stowarzyszenia Filmowców Polskich, których wręczenie odbyło się podczas świątecznej uroczystości 18 grudnia. 

Po Świętach ruszył długo wyczekiwany Program Scenariuszowy SFP. Celem Programu Scenariuszowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich jest wsparcie polskich scenarzystów i scenarzystek. Program jest adresowany do osób piszących scenariusze pełnometrażowych filmów fabularnych i animowanych. Więcej informacji na stronie www.programscenariuszowy.pl

W Teatrze Wielkim odbyła się premiera nowej „Akademii Pana Kleksa”  Macieja Kawulskiego. Już po pierwszych pokazach przedpremierowych można wnioskować, że będzie to kolejna popularna wśród widzów kinowych polska produkcja, po „Chłopach”, „Zielonej granicy”, „O psie, który jeździł koleją”. Na samych pokazach przedpremierowych na przełomie roku 2023 i 2024 film obejrzało aż 438 tys. widzów! 

Zmarli: pierwsza minister kultury w III RP, reżyserka Izabella Cywińska i reżyser Leszek Wosiewicz. 

  Końcówka roku, naznaczona przejęciem władzy przez nową koalicję, to czas wielkiej batalii o media publiczne, a przy okazji - początku dyskusji między innymi o roli i powinnościach TVP SA. Dla środowiska filmowego telewizja publiczna, z jej antenami głównymi i tematycznymi i rozwijającym się serwisem VOD oznacza cenne pola eksploatacji, a co za tym idzie - przychodów. TVP SA należy wciąż do najbardziej znaczących podmiotów w produkcji filmowej i serialowej. Przyszłość nadawcy publicznego to więc także do pewnego stopnia przyszłość naszej branży. Rozwój wydarzeń i dalszej polityki Telewizji Polskiej będziemy więc obserwować z dużą uwagę.

---------------

Konferencja SFP w Serocku, październik 2024, fot. Borys Skrzyński / SFP

Jak tylko otrzymamy podsumowanie box office za 2023 rok, opublikujemy raport o frekwencji filmowej.