Zaczęło się od króla Krakusa

Przed wojną film animowany skierowany do najmłodszych widzów, podobnie jak i dla widzów dorosłych, w Polsce nie istniał, choć należy odnotować pewne próby, m.in. filmy Canisa de Canisa, czyli Feliksa Kuczkowskiego, Stanisława Dobrzyńskiego, Jana Jarosza, Włodzimierza Kowańki, Marty i Karola Marczaków, Franciszki i Stefana Themersonów.

Przede wszystkim warto wspomnieć o działalności Władysława Starewicza, pioniera filmu lalkowego, określanego często „ojcem duchowym polskiej animacji”. Wprawdzie artysta był Polakiem, jednak swe filmy realizował wyłącznie w Moskwie, a po opuszczeniu Rosji – w Paryżu. Ponoć tylko wybuch drugiej wojny światowej uniemożliwił mu powrót do kraju, gdzie zamierzał przenieść na ekran „Panią Twardowską” Adama Mickiewicza. Charles Ford, jego bliski przyjaciel, twierdził nawet, że podpisał z warszawskim producentem Stefanem Katelbachem stosowną umowę. Faktem jest, że żadnego filmu w Polsce nie zrobił.

Jednak pierwsze polskie – w pełni udane – realizacje  w interesującej nas dziedzinie, czyli filmie skierowanym do młodego widza, powstały dopiero w czasach powojennych. Dokonali ich w łódzkim Studiu Filmów Kukiełkowych, uruchomionym przez Wydział Programowy „Filmu Polskiego”, Ryszard Potocki („Paweł i Gaweł” według znanego wiersza Aleksandra Fredry, 1947), który swe pierwsze zawodowe kroki stawiał w pracowni sławnego reżysera filmów lalkowych Aleksandra Ptuszki w moskiewskim Mosfilmie (później zdradził animację na rzecz scenografii w filmie fabularnym), oraz Zenon Wasilewski, myślący już przed wojną o filmie dla dzieci opartym na znanej legendzie o wawelskim smoku i dzielnym szewczyku. Realizację przerwała jednak wojna. Po jej zakończeniu artysta powrócił do swego pomysłu.

„Za króla Krakusa” (1947) należy zatem uznać za pierwszy polski w pełni dojrzały film animowany adresowany do widowni dziecięcej, a jego autora za pioniera animacji lalkowej w naszym kraju. Ten film przyjęło się powszechnie uważać w ogóle za początek polskiej animacji powojennej. Konstatacja ta nie jest zbyt precyzyjna, gdyż już w październiku 1945 roku w Wytwórni Filmowej Wojska Polskiego w Łodzi Maciej Sieński zrealizował krótką kreskówkę „Reklama reklamy”, a w następnym roku Wydział Programowy „Filmu Polskiego” zorganizował w Łodzi – Studio Filmów Rysunkowych oraz Studio Filmów Kukiełkowych. Zatem film Wasilewskiego stanowi nie początek, ale pierwsze ważne dokonanie polskiej animacji (nagroda na festiwalu w brazylijskiej Bahii w 1951, wyróżnienie w Paryżu w 1954), wobec tego słuszne wydaje się traktowanie go jako faktu znaczącego w dziejach tej twórczości.