100 lat polskiego filmu. Człowiek na torze

JERZY STEFAN STAWIŃSKI, TAJEMNICA MASZYNISTY ORZECHOWSKIEGO

Orzechowski należał do tego typu starych maszynistów, których spotyka się coraz rzadziej na naszych parowozach. Wychowany w twardej szkole legendarnego mechanika Jarząbka z Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, dopiero po jego śmierci osiągnął to stanowisko. (...) Trzymał pomocników w kleszczach żelaznej dyscypliny. (...) W roku 1950 mianowano mnie naczelnikiem parowozowni w Wolanach, a więc przełożonym Orzechowskiego. Był to okres przełomowy w historii naszego kolejnictwa. Hasła oszczędności węgla, przedłużenia pracy parowozów bez naprawy średniej, głównej czy rewizyjnej. (…) Przede wszystkim jednak każda brygada miała stać się zwartym kolektywem. Orzechowski ignorował to wszystko. Najgorsze było to, że cieszył się rzeczywiście powszechnym autorytetem.

ANDRZEJ WERNER, AKADEMIA POLSKIEGO FILMU, TELEWIZJA POLSKA, 1991

"Człowiek na torze", rozpoczęty w 1955 i pokazany w styczniu 1957 roku, był w kinie polskim tym, czym w literaturze "Poemat dla dorosłych" Ważyka. Przyniósł uważne spojrzenie na stalinowską rzeczywistość, skłamaną przez propagandowe frazesy. Zamiast głoszonej chwały dostrzegł ludzką krzywdę. (...) Czy godność zawodu i obowiązku, tak wysoko cenioną w oficjalnych deklaracjach, reprezentują gorliwi wykonawcy absurdalnych norm oszczędności, czy raczej ten pozornie oschły maszynista w białych rękawiczkach? Demaskowane przez Munka nonsensy "socjalistycznego wyścigu pracy" schodzą jednak na drugi plan wobec pogardy, z jaką system traktuje człowieka. Człowieka, któremu Kazimierz Opaliński w swej wspanialej kreacji aktorskiej nadał kształty wyzywające wobec panujących, nie tylko na ekranie, schematów.