Animowana rzeczywistość

Na szczęście animowane sekwencje wprowadziły nieco porządku i pomogły wznieść opowieść „o zagubionym Perquisie, przegranym turnieju, prezesie Lacie i surowym tacie” z poziomu doraźnej ciekawostki dla kibiców na poziom bardziej uniwersalny. Nie uratowały, niestety, chaotycznej narracji, ale analizę tego przypadku pozostawiam kompetentnemu recenzentowi.

Nie po raz pierwszy i pewnie nie ostatni animacja użyta świadomie, jako środek artystyczny, pozbawia dokument doraźności i przenosi go w rejony ponadczasowej metafory.


Obsypany nagrodami "Walc z Baszirem" Ariego Folmana, fot. materiały prasowe

Rysunek w dokumencie to eksperyment dużo starszy, niż "Walc z Baszirem" i „Droga na drugą stronę”.

Już w 1918 roku Windsor McCay na potrzeby antyniemieckiej propagandy wojennej stworzył „Zatopienie Lusitanii”. Ta 12-minutowa animacja opowiada historię nieszczęsnego rejsu luksusowego pasażerskiego liniowca, który został zatopiony przez niemiecką torpedę. Oczywiście, nie było żadnych materiałów filmowych dokumentujących ten bezpardonowy atak, więc McCay z rozmysłem zrealizował swój film w klimacie kroniki filmowej. Na jednej z tablic komentujących obrazy (filmy były w tamtym czasie nieme) pojawia się nawet spis prominentnych pasażerów, którzy poszli na dno razem z transatlantyckim liniowcem.

Malcolm McLaren dostał w 1953 roku Oscara w kategorii krótkich dokumentów za film "Sąsiedzi". W tym przypadku należy uznać, że członkowie Akademii pomylili kategorie, bo film, choć nowatorski, na pewno nie jest dokumentem.

„Wyciagnięte z pamięci” to animowana autobiografia Paula Fierlingera, czeskiego animatora, scenarzysty i reżysera. W pełnometrażowym filmie animowanym opowiada historię swojej trudnej relacji z ojcem, ucieczki zza żelaznej kurtyny z fałszywym paszportem w kieszeni i późniejszej karierze w Stanach Zjednoczonych. W ścieżce dźwiękowej można usłyszeć m.in. Miloša Formana i Václava Havla, szkolnych kolegów Fierlingera. Film miał premierę na festiwalu Sundance. Jest to impreza bardzo łaskawa dla niekonwencjonalnych działań filmowych. W 2007 pokazano na nim inny dokument wykorzystujący animację.

W 2007 Brett Morgen wyreżyserował film „Chicago 10” o procesie, jaki wytoczono ośmiu organizatorom protestów i manifestacji antywojennych, które wstrząsnęły Chicago w sierpniu 1968 roku. Podczas „Festiwalu życia”, imprezy zorganizowanej w kontrze do odbywającej się w mieście konwencji Partii Demokratów, policja zatrzymała ośmiu działaczy studenckich. Film, w którym wykorzystano archiwalne materiały filmowe (kręcone na taśmie 16 mm), nagrania radiowe, materiały inscenizowane (w obsadzie znalazł się m.in. Roy Scheider), zawierał również sekwencje animowane, zastępujące materiały filmowe z sali sądowej, na którą nie wpuszczono kamer. Co ciekawe, reżyser nie był zadowolony z efektu; twierdził, że postaci za bardzo przypominają wizualnym charakterem Simsy.

w 2009 roku, czyli mniej więcej w tym samym czasie, gdy świat zachwycał się „Walcem z Baszirem” Ariego Folmana, duet realizatorów Hanna Heilbronn i David Aronowitsch zaszokował krótkim filmem „Niewolnicy”. Jest to zapis wywiadu przeprowadzonego z dwójką dzieci porwanych przez sudańskie bojówki i zmuszanych do nadludzkiej, niewolniczej pracy. Animacja - prosta, graficzna - jest bardzo celnym medium, które bez zbędnej egzaltacji komentuje wstrząsające, dziecięce wspomnienia. Film dostał Złoty Kryształ na festiwalu w Annecy i wiele innych nagród.

Ari Folman często narzekał, że środowisko związane z dokumentem, bardzo zachowawcze, uważa, że materiały filmowe są „bardziej realne” niż graficzny obraz. Grad nagród i splendorów, jaki obsypał „Walc z Bashirem”, był niewątpliwie nagrodą za męczące sesje pitchingowe i długotrwałe zbieranie funduszy na realizację przejmującej wizji, ilustrującej powojenną traumę.

Animacja, choć niewątpliwie droższa, czasami jest bardziej dosadna i mocniejsza niż zapis wideo. Mam nadzieję, że ta prawda dotrze do twórów filmów dokumentalnych. Warto sięgać po to medium w dokumencie, bo film może zyskać nie tylko nową widownię, ale i nieśmiertelność.