Polskie kino nie istniałoby bez Andrzeja Wajdy. Cztery jego filmy: "Ziemia obiecana", "Panny z Wilka", "Człowiek z żelaza" i "Katyń" nominowano do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W 2000 roku otrzymał Oscara za całokształt twórczości. Laureat wielu nagród filmowych za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kinematografii: m.in. Złotej Palmy w Cannes za film "Człowiek z żelaza" (1981), Cezara – nagrody Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki Filmowej dla filmu „Danton” (1983) czy Złotego Lwa na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji za całokształt twórczości i wybitny wkład w historię kina (1998).

***

Andrzej Wajda urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach. Studiował malarstwo w ASP w Krakowie (1946-1949). Był absolwentem Wydziału Reżyserii PWSF w Łodzi (dyplom uzyskał dopiero w 1960 roku). Po ukończeniu studiów został asystentem Aleksandra Forda przy realizacji "Piątki z ulicy Barskiej" (1953). Współtworzył tzw. Polską Szkołę Filmową, którą zapoczątkowało nakręcone przez niego "Pokolenie".

Jego kolejny obraz zatytułowany "Kanał" przyniósł mu Nagrodę Specjalną Jury na MFF w Cannes. Do historii polskiej kinematografii przeszedł również jego kolejny film "Popiół i diament", w którym rozprawiał się z mitem Polaka-powstańca. W późniejszych latach zrealizował również m.in. "Niewinnych czarodziei" i "Popioły". Kolejnym znaczącym filmem okazało się "Wszystko na sprzedaż" z wielką kreacją młodziutkiego Daniela Olbrychskiego, który zagrał jeszcze w dziewięciu innych filmach reżysera (m. in. nominowane do Oscara "Ziemia obiecana" i "Panny z Wilka", a także "Wesele", "Brzezina" czy też "Pan Tadeusz"). Filmografia Andrzeja Wajdy obejmuje również obrazy biograficzne tj. "Danton" oraz "Korczak".

Odrębny rozdział w karierze Andrzeja Wajdy stanowią filmy nakręcone w ramach tzw. Kina Moralnego Niepokoju. Zapoczątkował je "Człowiek z marmuru". Jego kontynuacją był "Człowiek z żelaza" (Złota Palma w Cannes). W obu wspaniałe role zagrali Krystyna Janda i Jerzy Radziwiłowicz. Ukoronowaniem tego tryptyku filmowego jest biograficzny "Wałęsa. Człowiek z nadziei" z Robertem Więckiewiczem w tytułowej i Agnieszką Grochowską jako Danuty Wałęsy. Jego ostatni film "Powidoki" z rolą Bogusława Lindy jako Władysława Strzemińskiego miał premierę już po śmierci artysty.

Andrzej Wajda był wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a w 1978 roku został wybrany jego prezesem. - Na zjeździe, który z wyboru delegatów powierzył mi tę funkcję, w uznaniu zasług Jerzego Kawalerowicza uczyniliśmy go Prezesem Honorowym. Natomiast moja rola była trudna, bo nie miałem bliższych kontaktów z władzą, a teraz to ja musiałem z nią walczyć o filmy kolegów. Było o co się bić, bo rozkwitało Kino Moralnego Niepokoju. Kiedy nadszedł Sierpień ‘80 roku, SFP spowodowało, że kamery towarzyszyły historycznym wydarzeniom w Stoczni Gdańskiej. Dzięki temu powstały ważne filmy dokumentalne „Robotnicy ‘80” i "Sierpień" – podkreślał Wajda. Wielokrotnie mówił, że Stowarzyszenie Filmowców Polskich jest mu szczególnie bliskie, gdyż zawsze walczy o silną pozycję polskiego kina. Funkcję prezesa sprawował do 1981 roku. Andrzej Wajda był Prezesem Honorowym SFP, a także laureatem ósmej edycji (2014) Nagród Stowarzyszenia Filmowców Polskich.

W latach 1972-1983 był szefem artystycznym Zespołu Filmowego "X". Pod jego skrzydłami swoje pierwsze fabuły realizowali m. in. Ryszard Bugajski, Feliks Falk, Agnieszka Holland i Janusz Zaorski. W przeszłości był też członkiem Komitetu Kinematografii oraz senatorem (1989-1991). Był także honorowym członkiem Brytyjskiej Akademii Filmu i Telewizji (od ponad trzydziestu lat) oraz członkiem Europejskiej Akademii Filmowej. Był laureatem wielu krajowych i zagranicznych nagród i odznaczeń. Amerykańska Akademia Filmowa wyróżniła go honorowym Oscarem za całokształt twórczości (2000).

***

W 2020 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Filmowców Polskich oraz Rady i Zarządu Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy, u zbiegu ulic Hauke-Bosaka i Śmiałej na warszawskim Żoliborzu, w miejscu, w którym żył i pracował, odsłonięto tablicę upamiętniającą Andrzeja Wajdę. Upamiętnienie Andrzeja Wajdy ma postać szklanej steli inskrypcyjnej zaprojektowanej przez artystę rzeźbiarza Marka Moderau. Poświęcona reżyserowi tablica stanie się częścią Żoliborskiego Szlaku Tradycji - czyli pocztu tablic upamiętniających ważne dla dzielnicy postacie, wydarzenia i miejsca.

Wydany przez SFP w 2017 roku album „Andrzej Wajda. Ostatni romantyk polskiego kina” to nie tylko podsumowanie dorobku jednego z największych polskich reżyserów, to przede wszystkim afirmacja jego pasji do życia i kina. Do rozmów na temat twórczości Andrzeja Wajdy autorki książki – Małgorzata Fiejdasz-Kaczyńska i Anna Serdiukow - zaprosiły polskich i zagranicznych twórców, którzy z nim pracowali. Nie tylko cenili i rozumieli, ale do dziś chcą go przywracać w pamięci widzów. Są wśród nich zarówno artyści o międzynarodowej sławie, jak Isabelle Huppert, czy Roman Polański, bliscy współpracownicy (m.in. Krystyna Janda, Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn), jak i absolwenci Szkoły Wajdy. Z zebranych głosów, śladów, zdjęć – także tych z prywatnego archiwum - wyłania się imaginarium reżysera, kalejdoskop jego inspiracji, lęków, marzeń i mitów ukazanych w filmach takich jak "Kanał", „Wesele” "Popiół i diament", czy „Pokolenie”.