Popiół i diament

Maj 1945 roku, pierwszy dzień po zwycięstwie. Młodzi akowcy: Maciek, Andrzej i Drewnowski otrzymują rozkaz zastrzelenia Szczuki, sekretarza PPR, który ma wizytować miasto. Z zasadzki ostrzeliwują wojskowy gazik, ale od ich kul padają przypadkowi robotnicy, a Szczuka bezpiecznie dociera do celu. Wieczorem w hotelu Monopol trwają przygotowania do uroczystego bankietu z okazji zakończenia wojny. Maciek z Andrzejem wskrzeszają w barze pamięć o poległych kolegach z konspiracji. Chełmicki poznaje barmankę Krystynę, ale zanim spędzi z nią miłosną noc, otrzymuje ponowny rozkaz zabicia Szczuki przekazany mu przez Andrzeja. Obaj poddają w wątpliwość jego sens, ale przysięga wojskowa rozwiewa wahania Maćka. Drewnowski, który został mianowany sekretarzem osobistym prezydenta miasta, upija się jeszcze przed rozpoczęciem uroczystego bankietu i wywołuje skandal. Ostatnie godziny przed świtem Maciek spędza z Krystyną. Obiecuje dziewczynie- w imię ich miłości - zerwanie z konspiracją i powrót do normalnego życia. Szczuka otrzymuje informację, że jego syn został złapany w akowskim oddziale Wilka. Opuszcza bal, samotnie zmierzając do budynku UB. Jego śladem podąża Maciek. Śmiertelne kule trafiają sekretarza w momencie, gdy w niebo strzelają pierwsze race na cześć zwycięstwa. Wracając Maciek napotyka wojskowy patrol. Nie reaguje na wołania żołnierzy, którzy zaczynają strzelać. Trafiony chłopak umiera na miejskim wysypisku śmieci. W Monopolu pary zaczynają poloneza.

Najbardziej znany za granicą film polski zaliczany do światowej klasyki, nawiązujący konstrukcją postaci bohatera i symboliką obrazu do tradycji wielkich romantyków. Najwybitniejsze dzieło polskiej szkoły filmowej po raz pierwszy podejmujące problem moralnego rozdroża żołnierzy Armii Krajowej po zakończeniu wojny.