„Mowa ptaków” Xawerego Żuławskiego z premierą na Nowych Horyzontach

„Mowa ptaków” jest radykalnym artystycznym eksperymentem, który fantastycznie godzi dwie różne wrażliwości, twórcze temperamenty i pomysły na kino. Fascynujący ekranowy dialog pomiędzy ojcem i synem, łączy nostalgię z furią, wzniosłość z humorem, oldskulową stylizację z ostrym, przenikliwym spojrzeniem na polską rzeczywistość.

- Zrób sobie z nim co chcesz. Możesz nawet przeczytać. Albo wyrzucić przed czytaniem – powiedział Andrzej Żuławski, wręczając, na krótko przed śmiercią, scenariusz „Mowy ptaków” synowi, Xaweremu Żuławskiemu. Wcześniej tekst trafił do rąk producenta, Marcina Wierzchosławskiego – wtedy jeszcze planował go wyreżyserować sam Andrzej Żuławski. Po jego odejściu, producent zwrócił się do syna, namawiając go na zrealizowanie filmu (nie wiedział, że w międzyczasie scenariusz trafił już do rąk Xawerego). Ten ostatni dopiero z czasem przekonał się do pomysłu, a do współpracy przy „Mowie ptaków” zaprosił kilku twórców ze swojego pokolenia: Jacka Borcucha, Piotra Kielara i Jana Komasę. Ostatecznie jednak z tekstem Andrzeja Żuławskiego zmierzył się w pojedynkę, reżyserując najbardziej brawurowy ze swoich filmów.

Tytułowa „Mowa ptaków” jest językiem, jakim posługują się wykluczeni z agresywnej, hałaśliwej większości: dręczony przez dzieci nauczyciel historii, wyrzucony z pracy polonista, trędowaty kompozytor, dziewczyna sprzątająca w domu bankiera, szpotawa kwiaciarka i zafascynowana kinem uczennica. Zepchnięci na margines przez reprodukujący bezmyślność system, przez skandujące „Nie-na-wi-dzę! Nie-na-wi-dzę!” stadionowe bandy nazioli; na swoją obronę mają tylko ironię, kwiaty i cytaty z klasyków. Tekst Andrzeja Żuławskiego akcentuje degradację polskiego inteligenta, który otoczony pogardą dla wiedzy, chamstwem i głupotą, wybiera swoiste splendid isolation. Nawet imiona głównych bohaterów – Lucjan, Marian, Józef – są ostentacyjnie „niedzisiejsze”. Do opowieści o komunie odrzuconych, Xawery Żuławski wprowadza nie tylko szaloną energię „Wojny polsko-ruskiej” i anarchistyczny klimat „Chaosu”, ale też wydobywa z niej – poprowadzony z wielką czułością – wątek ojcowsko-synowskich relacji. Marian (takiego Sebastiana Fabijańskiego jeszcze nie widzieliście!) i Gustaw (Daniel Olbrychski) przypominają zresztą Xawerego i Andrzeja.

„Młody” Żuławski oddaje też hołd kinu ojca: Mowa ptaków jest słownikiem języka Andrzeja Żuławskiego, przywołuje sceny, postaci, kostiumy, tematy i aurę „Szamanki”, „Opętania”, „Diabła”, „Błękitnej nuty” czy „Trzeciej części nocy”.

Borys Szyc i Jaśmina Polak, fot. Nowe Horyzonty.

Do współpracy nad „Mową…” zaproszeni zostali operator Andrzej Jaroszewicz i kompozytor Andrzej Korzyński – stali współpracownicy Andrzeja Żuławskiego. Zagrało też w filmie kilkoro „jego” aktorów (Michał Grudziński, Alicja Jachiewicz czy Monika Niemczyk). Towarzyszą im, obsadzeni w świeży, zaskakujący sposób: Sebastian Fabijański, Jaśmina Polak, Eryk Kulm, Katarzyna Chojnacka, Sebastian Pawlak, Andrzej Chyra, Borys Szyc, Marta Żmuda-Trzebiatowska czy… Marcin Mroczek i Rafał Mroczek.

„Mowa ptaków”, ten niesamowity stylistyczny tour de force, płynnie łączy sprzeczne żywioły, zmierzając ku ekstatycznemu finałowi. Ów finał każe myśleć o filmie Xawerego Żuławskiego jak o swoistym seansie spirytystycznym, wywoływaniu duchów: dzieł, ojca. A może nawet jest to wywoływanie duszy, wszak pytany o to, gdzie ona leży, Marian odpowiada bez wahania: „W kinie!”.

Na 19. MFF Nowe Horyzonty zapraszamy od 25 lipca do 4 sierpnia 2019 roku. Więcej szczegółów: www.nowehoryzonty.pl.