Żywe dobro

„Martwe zło” wiecznie żywe! Zrealizowana przez Sama Raimiego trylogia, na którą składają się "Martwe zło" (1981), "Martwe zło 2" (1987) i "Armia ciemności" (1992), niezmiennie stanowi obiekt kultu. Będąca klasykiem współczesnego horroru – gatunku, który wielu bagatelizuje jako wtórny i żerujący na najniższych instynktach – jest zwycięstwem pasji, humoru i wyobraźni nad dobrym smakiem.

"Martwe zło" to kipiący wywar różnych (pop)kulturowych inspiracji, a w każdej z kolejnych części można znaleźć coraz więcej składników. Są w nich odwołania do kamieni milowych kina gore (przede wszystkim „Nocy żywych trupów” George'a Romero i „Teksańskiej masakry piłą mechaniczną” Tobe’a Hoopera), prozy H. P. Lovecrafta, baśni, przaśnego heroic fantasy, a także surrealistycznych odlotów Jeana Cocteau. Nawiązujący mocno do serii postmodernistyczny horror „Dom w głębi lasu” Drewa Goddarda próbuje dodać do niej kilka nowych pomysłów i poziomów „meta”, ale jest to wyważanie otwartych drzwi – samo "Martwe zło" wystarczająco mocno rozsadza gatunkowe ramy.


Kadr z filmu "Martwe zło" (1981). Fot. materiały prasowe

Pierwsza odsłona, poprzedzona wersją demo „W środku lasu” (1978), opowiada o grupie przyjaciół, która wybiera się do położonej na nawiedzonym odludziu chatki. Ta wyjęta prosto z historii o Jasiu i Małgosi sceneria ma w sobie coś prowizorycznego i umownego: spowijające ją posępne opary dymu kojarzą się z kiczowatymi tunelami strachów, podobnie jest z wyskakującymi co chwilę zza granic kadru zjawami. Temu wszystkiemu niespodziewanej energii i życia dodają szalone jazdy kamery i reżyserska dosadność. Dzięki nim to, co mogłoby być zaledwie halloweenową rewią strachu, staje się hiperkinetycznym, szorstkim, pełnym brudu i płynów organicznych Grand Guignolem. Napięcie między tymi dwoma sferami – świadomą tandetą i pełnym zaangażowaniem w nią – zdaje się przesądzać o sukcesie „Martwego zła”. Raimi potrafi zjeść ciastko i równocześnie je mieć.


Kadr z filmu "Martwe zło 2" (1987). Fot. materiały prasowe

"Martwe zło 2" jest czymś pomiędzy sequelem a remake'iem. Znany z „jedynki” Ash Williams (Bruce Campbell) odwiedza po raz kolejny przeklętą chatkę – znów chce w niej spędzić miło czas i znów zostaje zaskoczony przez nadnaturalne Zło. Tym razem jednak zabawa jest dużo bardziej bezpardonowa. To, co przede wszystkim rzuca się w oczy, to slapstickowy wymiar filmowej przemocy. W jednej ze scen ręka Asha zostaje opętana – dusi go i rozbija na jego głowie talerze, aż sfrustrowany bohater musi sobie ją amputować; ta jednak, tak jak Rąsia z „RodzinyAdamsów”, żyje własnym życiem, a próby uśmiercenia jej budzą skojarzenia z potyczkami kota Toma i myszy Jerry'ego (inna sprawa, że starcia tego kreskówkowego duetu często mają coś z filmów gore). Ponadto tryskające ze ścian i wyrwanych w ciałach dziur strumienie krwi pełnią tu funkcję tortów rzucanych w twarze komików. Raimi dociska pedał gazu i jedzie po bandzie. Tam, gdzie dociera, jest bardzo cienka granica między krzykiem przerażenia a nerwowym śmiechem.


Kadr z filmu "Armia ciemności". Fot. materiały prasowe

Zwieńczenie trylogii podąża za tym komediowym wektorem. Ash, przeniesiony w finale „dwójki” do ogarniętego przez plagę zombie średniowiecza, staje się wreszcie prawdziwym herosem. Dzierżąc strzelbę i wymachując zastępującą amputowaną dłoń piłą mechaniczną, bierze udział w pojedynkach, poszukuje magicznej księgi, korzysta z magii, a nawet stawia czoła całej armii żywych trupów. To najlżejsza odsłona serii, najmniej krwawa i najbardziej nastawiona na humor, łączący znany już slapstick, pastisz wysokobudżetowego fantasy i przebłyski pythonowskiego absurdu. "Armia ciemności" sygnalizuje ponadto kierunek, w którym potoczyła się później kariera Raimiego – z czasem zwrócił się bowiem w stronę hollywoodzkich widowisk: trylogii „Spider-Mana” (2002-2007) czy „Oza Wielkiego i Potężnego” (2013). Ten ostatni wygląda zresztą jak "Armia ciemności" przerobiona wedle disneyowskich standardów: bohater z przypadku prowadzi w nim ku zwycięstwu lud zamieszkujący pastelową Nibylandię.


Kadr z filmu "Martwe zło" (2013). Fot. UIP

Sukces „Martwego zła” to nie tylko zasługa Raimiego, ale i Campbella, będącego przyjacielem reżysera od wczesnej młodości i pojawiającego się w kolejnych jego filmach. Obdarzony mocno zarysowanym podbródkiem, szczerobiałym uśmiechem i gęstymi, ciemnymi włosami, wydaje się świetnym kandydatem do grania postaci kapitanów szkolnych drużyn rugby. Swoją kreację w „Martwym źle” opiera jednak nie na urodzie, tylko na poczuciu humoru. W „jedynce” jest jeszcze trochę ciapowatym nerdem, w „dwójce” balansuje na granicy między histerią a załamaniem nerwowym, a w „trójce”, zobaczywszy już wszystko, co Ciemna Strona Mocy ma do zaoferowania, staje się parodią filmowego twardziela. Biorąc przykład z królów slapsticku, bardzo mocno eksploatuje swoje ciało. Daje sobą rzucać po ścianach, oblewa się przeróżnymi płynami i tarza w błocie. Tak jak Chaplin walczył z materią, tak on często walczy z samym sobą, np. z odciętą ręką w „dwójce” lub z własnymi sobowtórami w „trójce”.

"Martwe zło" nigdy nie umarło, ale ciągle jest reanimowane. Opierano na nim komiksy i gry komputerowe, teraz natomiast przyszedł czas na wyreżyserowany przez Fede Alvareza remake. Jak bardzo taka praktyka nie byłaby podszyta kapitalistycznym cynizmem, to jest chyba na co czekać: pierwsze recenzje są entuzjastyczne.