Pomiędzy „Miłością” a „80 milionami”

Jedną z atrakcyjnych cech festiwali filmowych jest to, że nagle ląduje się na tydzień lub nawet dłużej w miejscu, do którego w innym przypadku pewnie nigdy by się nie trafiło. I gdyby nie filmy, nie byłoby ku temu żadnego rozsądnego powodu.

Ostatnie dziesięć dni spędziłam w Palm Springs, wybierając jako członkini jury FIPRESCI najlepszy nieanglojęzyczny film roku. Selekcja składała się z narodowych kandydatur do Oscara. Do Palm Springs bez tego pretekstu raczej bym nie przyjechała, przynajmniej przez najbliższe 30 lat. Dlaczego? Po pierwsze, to miasteczko idealne na spokojną emeryturę pod palmami, zasiedlone głównie przez starszych mieszkańców mniej słonecznych Stanów. Po drugie: choć nie tak daleko stąd na wybrzeże i do Los Angeles, to prócz tego, że gwiazdy miały tu swoje rezydencje (Clark Gable!), a kilka z nich nadal tu mieszka (Udo Kier!), nie ma zbyt wielu powodów, by wybrać się do miasta. Jego największą atrakcją turystyczną jest plastikowa statua Marilyn Monroe, a w okolicy łatwiej natknąć się na skorpiony i kojoty niż restaurację czynną po 21.

Ale na szczęście w styczniu, w trakcie festiwalu w Palm Springs bardziej liczą się filmy niż okoliczności przyrody. A selekcja jest tu niepowtarzalna: który festiwal gromadzi 42 narodowych kandydatów zakwalifikowanych do Oscara w kategorii film nieanglojęzyczny? Tyle tytułów daje pojęcie, co Akademia lubi, a czego nie, kogo wybiera i dlaczego nie nas.

Kwestię „Oscar a sprawa polska” zacznijmy od pozytywów. Polski kandydat, "80 milionów", trafił do preselekcji 43 tytułów wybranych przez festiwal do pokazywania publiczności z 71 zakwalifikowanych przez Akademię. Gorsza wiadomość: był to jeden z mniej ciekawych filmów w tej grupie. Najczęstszy zarzut jaki słyszałam wobec "80 milionów", to niestety zarzut prymarny: wątki nie zostały jasno poprowadzone; cała historia jest źle poprowadzona. To grzech nie do wybaczenia, szczególnie jeśli dotyczy filmu starającego się o Oscara. Film gatunkowy o Solidarności – rewelacyjny pomysł. Szkoda, że go zmarnowano. Mogło wyjść połączenie „Człowieka z żelaza” z „Operacją Argo”, jak zauważył jeden z członków jury.

A to byłby hit, bo opowiedzenie interesującego wątku historii lokalnej stanowiło w tym roku klucz do sukcesu dla filmu nieanglojęzycznego. Wśród piątki wybrańców znalazł się nawet norweski "Kon-Tiki" – historia Norwega Thora Heyerdahla, który w 1947 roku przeprawił się tratwą z Chile do Polinezji, aby udowodnić, że to mieszkańcy Ameryki Południowej, a nie Azjaci, jak wówczas uważano, zasiedlili archipelag na Pacyfiku. To prostolinijna, przygodowa historyjka, w której krajobrazy są bardzo malownicze, za to postaci – papierowe. Harvey Weinstein zakupił prawa do dystrybucji filmu w Stanach i trudno po raz kolejny nie przypisać jego zdolnościom promocyjnym zasług za nominację.

 
"Miłość" Michaela Hanekego, austriacki kandydat do Oscara 2013, fot. materiały prasowe

Wśród pominiętych przez Akademię było wiele lepszych filmów. Szczególnie rzuciło mi się w oczy, ile w tym roku na świecie powstało fantastycznych historii kobiecych, ile świetnych aktorek w nich zagrało. Aby wymienić tylko niektóre z nich: „Poza wzgórzami”, "Dzieci Sarajewa", „Wypełnić pustkę”, "Twoja siostra", "Nasze dzieci" (odtwórczynię głównej roli w tym ostatnim tytule, Émilie Dequenne, nagrodziliśmy w Palm Springs w kategorii najlepsza aktorka).

Akademii należy oddać sprawiedliwość, że przynajmniej tym razem doceniła arcydzieło ("Miłość"), choć zdarzało się jej równie wybitne filmy odrzucać (vide „Cztery miesiące, trzy tygodnie i dwa dni”).

Po obejrzeniu 42 tytułów z selekcji narzuca się jeszcze inna myśl: sam punkt wyjścia –  przyznawanie Oscara „dla reszty świata” – jest kuriozalny. Upchnąć w jednej kategorii te wszystkie świetne filmy i dać osiem nominacji „Les Miserables” to absurd tak, jak sama, dosłownie przetłumaczona nazwa kategorii: filmy obcojęzyczny. Najlepiej podsumował to Leos Carax, odbierając nagrodę dla "Holy Motors" za najlepszy film obcojęzyczny od Stowarzyszenia Krytyków z Los Angeles: „Filmy w obcych językach są trudne w realizacji, bo trzeba najpierw wynaleźć obcy język zamiast użyć normalnego języka”.