Życie romskie to nie jest ballada i ognisko

Joanna Kos-Krauze i Krzysztof Krauze. Fot. kviff.com




Kadr z filmu "Papusza". Fot. Next-Film



Jowita Budnik i Antoni Pawlicki w filmie "Papusza". Fot. Next-Film

PF: W filmie pojawiają się sceny zarówno symboliczne dla całej społeczności  cygańskiej, jak i  wyjątkowe ze względu na los samej bohaterki.

JKK: Wierzę, że to jest film, wokół którego naprawdę jest o czym rozmawiać. Jest tu i historia Romów i trojga wybitnych poetów, bo przecież pojawia się też Tuwim. Niezwykły jest ten spisek poetów, żeby pokazać i ocalić światu trzeciego. Niesamowity gest solidarności twórców, którzy rozpoznają talent. Dla mnie to też jest opowieść o tym, że tam  gdzie dzieje się coś wybitnego, gdzie zaczyna dobrze bić serce świata, ludzie potrafią to rozpoznać i nie ma tam miejsca na zazdrość czy zawiść. Wybitny poeta udzieli pomocy innemu, który jej potrzebuje. Tak samo było z Nikiforem.

PF: Szczęśliwie złożyło się, że film powstał akurat w roku Tuwima. Na rocznicę postawili mu Państwo kawałek pomnika.

JKK: Uważamy, że pan Andrzej Walden zrobił z tej roli perełkę. Tuwim rzeczywiście rozpoznał poezję Papuszy, był jej wielkim admiratorem i przyspieszył jej wydanie. Oni ze sobą korespondowali, legenda mówi, że Papusza spaliła część listów. Nigdy się nie spotkali, ale kilka razy rozmawiali przez telefon. Rzeczywiście Tuwim był nią zachwycony. Namawiał, żeby pisała, przyspieszał przyjęcie do Związku Literatów. Rozumiał ją jak nikt, bo też przeżył zagładę swojego świata i wiedział, co to znaczy znaleźć język poezji dla jej opisu. Wtedy przecież pytano, czy po Auschwitz wolno jeszcze pisać poezję, a Papusza była autorką poematu o zagładzie Romów na Wołyniu. Bardzo pomagał jej w sprawach życiowych, jak trzeba było na przykład szpital dla męża załatwić. Papusza pieniędzy brać nie chciała, była bardzo honorowa.


Jowita Budnik jako Papusza. Fot. psc.pl

PF: Jaką drogą doszli państwo do tego, że poezja Papuszy znajdzie się w filmie poprzez oratorium Jana Kantego Pawluśkiewicza?

JKK: Papusza napisała 38 wierszy, a do dziś trwa jej legenda poetki wyklętej. Nie żyje od ćwierć wieku, a nadal budzi ogromne emocje. Społeczność romska jest podzielona, cześć Romów jest z niej dumna a część nie chce o niej słyszeć. Wiedzieliśmy, że nie chcemy zrobić klasycznej biografii, ale dość długo nie mogliśmy znaleźć języka, żeby o niej opowiedzieć. Do momentu, kiedy usłyszeliśmy muzykę Jana Kantego. Napisał on pierwszą na świecie operę, do której libretto jest w języku romskim, a są nim wiersze Papuszy. Ostatecznie wystawiano ją jako oratorium. Wybitny kompozytor uwierzył w tę poezję, zrobił z niej dzieło sztuki. Z poziomu zjawiska, folkloru podniósł ją na poziom sztuki wyższej. Zrozumieliśmy, że to jest klucz do opowiedzenia tej historii, że teraz nasza kolej, żeby sprostać temu obrazem.

PF: Zastanawiałam się, czy nie znając historii i biografii Papuszy można zrozumieć te obrazy-symbole. Czy można odczytać znaczenie poszczególnych scen i sposobu, w jaki ze sobą korespondują?

JKK: Myślę, że większość ludzi w Polsce, ani Cyganie ani Polacy, nie znają biografii Papuszy. Nikt jej nigdy nie pozna, bo ona istnieje w pewnej szczątkowej wersji. Jest coraz więcej badań, powstają nowe książki – myślę, że książka Andżeliki Kuźniak zapali światło na różne aspekty jej życia - ale zawsze ta postać będzie funkcjonować w sferze mitu. Czy jest potrzebna znajomość jej biografii? Chyba nie.

(fragment większej całości, która zostanie opublikowana w „Magazynie Filmowym SFP”)