53. KFF: Raj nie dla każdego

Gościem specjalnym tegorocznej edycji Krakowskiego Festiwalu Filmowego jest kinematografia szwajcarska. W ramach sekcji "Spojrzenie na Szwajcarię" prezentowane są najnowsze produkcje dokumentalne z tego kraju, a organizacja retrospektywy stała się też świetną okazją do branżowych spotkań i rozmów.

Do tej pory bohaterami specjalnego przeglądu narodowego były Izrael, Holandia i Włochy. W tym roku postawiono na Szwajcarię – państwo, w którym produkuje się od 60 do 70 dokumentów rocznie. Ojczyzna czekolady i zegarków rzadko gości w leksykonach filmowych. W historii kina zapisała się m.in. za sprawą wzmianki w "Trzecim człowieku", doczekując się dość niechlubnej charakterystyki: "Włochy pod rządami Borgiów – wojna, przelew krwi i kłębowisko intryg, a wyprodukowali renesans, Leonarda i Michała Anioła. A Szwajcaria? 500 lat pokoju i demokracji i co mają? Zegar z kukułką". Kinomani jednym tchem mogą wymienić zaledwie kilka nazwisk szwajcarskich reżyserów – przede wszystkim autora "Koronczarki", Claude’a Gorettę, czy jego współpracownika i przyjaciela, Alaina Tannera. Na mapie światowej kinematografii kraj ten wciąż pozostaje ziemią nieznaną, a – jak się okazuje – w dziedzinie dokumentu jest to ziemia niezwykle żyzna i warta odwiedzin.


Kadr z filmu "Dobry biznes to show-biznes", fot. KFF

Jak podczas konferencji branżowej, zorganizowanej w ramach Industry Zone, przekonywali szwajcarscy filmowcy, producenci i dystrybutorzy - kino dokumentalne w ich kraju żyje, ma się dobrze i cieszy się godną pozazdroszczenia popularnością. - Dokumenty są u nas nie tylko bardzo chętnie dystrybuowane, ale też równie chętne oglądane przez rodzimą publiczność, a większość tytułów nie ma problemu z tym, żeby trafić na duży ekran - podkreślał Paolo Moretti. Programer Visions du Réel przybliżał m.in. systemy finansowania, jakie jego festiwal proponuje dokumentalistom. Podobnie jak inni zaproszeni goście (m.in. Ayse Poffet z firmy dystrybucyjnej First Hand Films i Hanna Bruhin z agencji Swiss Films), wskazywał, że zainteresowanie widzów i producentów kinem dokumentalnym działa jak system naczyń połączonych: rosnąca popularność tego typu produkcji generuje coraz większą liczbę prywatnych inwestorów, angażujących się w mecenat. A możliwych sposobów finansowania jest na szwajcarskim rynku wiele. Poza tymi oferowanymi przez prężnie działające festiwale i indywidualnych sponsorów, najmocniejszym źródłem środków są fundusze narodowe, z których korzysta ponad 90% twórców pracujących nad dokumentami.


Przegląd zainaugurował pokaz "Zimowych nomadów" – dokumentu Manuela von Stürlera, wyróżnionego m.in. Nagrodą Europejskiej Akademii Filmowej za najlepszy dokument zeszłego roku. Bohaterami tego niezwykłego filmu drogi jest dwoje pasterzy, którzy przez kilka zimowych miesięcy przemierzają ponad 600 kilometrów szwajcarsko-francuskiej granicy. Towarzyszą im psy, osły oraz potężne stado owiec, które stają się wdzięcznymi i równie ważnymi bohaterami tej opowieści – opowiedzianej w hipnotyzującym rytmie, wprowadzającym widzów stopniowo do ich świata. Obraz szwajcarskiego dokumentalisty jest świetnym dowodem na to, że nawet pozornie nieciekawy temat za sprawą przemyślanej realizacji można przekuć w fascynującą historię. Wspólnie ze swoimi bohaterami Von Stürler przeprowadza widzów na drugą stronę naszej cywilizacji – pokazuje spokojny, bezgłośny świat, który istnieje poza jej porządkiem i rządzi się sobie znanymi prawami. Paradoksalnie, jego film jest jednym z nielicznych, których akcja rozgrywa się w Szwajcarii. Drugim takim tytułem jest "Dobry biznes to show-biznes" Martin Schilta i Bernarda Webera – opowieść o grupie mężczyzn, dla których największą pasją jest sztuka jodłowania. Podobnie jak z historii wędrówki pasterzy, z dokumentu o grupie muzyków wyłania się fascynująca lekcja stoicyzmu, sztuki czerpania szczęścia z najdrobniejszych przyjemności, jakie przynosi życie.


Kadr z filmu "Opowieści dziewic", fot. KFF

Większość dokumentów prezentowanych w tej sekcji wykracza jednak poza granice Szwajcarii. Czyżby rzeczywistość jednego z najbogatszych społeczeństw Europy, od lat cieszącego się neutralnością i polityczną stabilizacją, nie dostarczała wystarczająco wielu ciekawych tematów, godnych udokumentowania na ekranie? Mirjam von Arx postanowiła poszukać materiału na film w Stanach Zjednoczonych, przedstawiając w "Opowieściach dziewic" historię głęboko religijnej rodziny ewangelików z Kolorado, w której młodzi wstrzymują się z rozpoczęciem życia miłosnego aż do ślubu. Swojemu życiu w dziewictwie nadają dość spektakularny kształt - organizują huczne "bale czystości" i inne publiczne rytuały podkreślające ich wybór. Reżyserka umiejętnie wchodzi w świat tradycyjnej społeczności – widać, że przez dwa lata pracy nad dokumentem polubiła swoich bohaterów i pragnie oddać ich poglądy najbardziej obiektywnie, jak jest to możliwe. Podobna intymność opowieści charakteryzuje zachwycający wizualnie dokument Petera Entella, "Dom daleko stąd", gdzie narratorką jest Lois Wheeler – dawna aktorka, która związała się z Edgarem Snowem, cenionym dziennikarzem zajmującym się tematyką chińską, który w czasach makkartyzmu został oskarżony sympatie komunistyczne i zmuszony do opuszczenia Stanów. Wheeler mu w tej emigracji towarzyszyła – wspólnie z nim wyruszyła do Europy, a później do Chin. Porządkując pamiątki po mężu, powraca do dawnych lat, szczególnie przejmująco wspominając chwilę wyjazdu z ojczyzny: "Wypływaliśmy z portu w Nowym Jorku, gdzie codziennie przypływały setki emigrantów, dla których stojąca nieopodal Statua Wolności była zwiastunem upragnionego szczęścia. My opuszczaliśmy ten kraj, zostawiając ją daleko za sobą – pamiętam, jak powoli niknęła ona na horyzoncie" – wspomina bohaterka.


Kadr z filmu "Dom daleko stąd", fot. KFF

Z filmem dokumentującym jej historię na swój sposób uzupełnia się najlepszy tytuł z całej sekcji, "Lot specjalny – bilet bez powrotu" Fernanda Melgara. Poruszająca opowieść o emigrantach wydalonych ze Szwajcarii proponuje spojrzenie na ten kraj z zewnątrz, z perspektywy osób, dla których nie ma w nim miejsca. Film stanowi kontynuację "Lotu specjalnego", który w Polsce doczekał się m.in. głównej nagrody na 11. MFF Watch Docs. Melgar obserwował w nim życie mieszkańców ośrodka dla imigrantów pod Genewą, którzy mimo życia w ciągłym lęku próbowali ułożyć sobie życie w Europie. Mówili płynnie po francusku, legalnie pracowali i mieszkali w tym kraju od lat. W swoim kolejnym obrazie reżyser powraca do bohaterów, z których większość została deportowana, zwykle bez podania powodów i bez szansy na powrót. Ich rzeczywistością stała się permanentna niepewność i powracające marzenie o powrocie do kraju, który ich odrzucił. Melgar jedzie z kamerą do Gambii, Kosowa, Senegalu, Kamerunu – miejsc, które są ich ojczyzną, ale zyskały dla nich równie niepewny status, jak szwajcarska Ziemia Obiecana. Górzysta europejska enklawa, która stanowi finansowy raj dla dokumentalistów i wciąż kryje w sobie wiele niechcianych historii, domagających się opowiedzenia.

Portalfilmowy.pl jest patronem medialnym 53. Krakowskiego Festiwalu Filmowego. Zapraszamy do Krakowa i na nasze strony - po najnowsze wieści z festiwalu.