MiF: Formalny eksperyment

Dziękuję Maciejowi Kowalewskiemu za film "Trzy siostry T." Dziękuję za odwagę, determinizm oraz nie oglądanie się na panujące trendy.

Czegoś takiego nie spodziewałem się zobaczyć na dużym ekranie. W tym ryzykownym debiucie filmowym wyczuwa się bowiem coś, czego oczekiwałbym raczej po stawiającym pierwsze kroki młodemu człowiekowi z kamerą, niż po twórcy z tak pokaźnym dorobkiem artystycznym jak Maciej Kowalewski (ponad dwadzieścia dramatów wystawianych na scenach polskich teatrów). Chodzi o pewną postawę twórczą, przyjęcie roli szaleńca i straceńca, który na przekór wszystkiemu (możliwości szerszej dystrybucji "Trzech sióstr T." wydają się nikłe) wierzy w siłę swojej wizji.

Ewa Szykulska w filmie "Trzy siostry T.", fot. Spectator

Tym, co najciekawsze w filmie Kowalewskiego to uzyskanie pewnej psychologicznej wiarygodności ukazanej w krzywym zwierciadle oraz zwrócenie uwagi na sam proces psychicznego nękania i osaczenia jednostki.

Teatralna umowność przedstawionej sytuacji (film został podzielony na trzy akty), przestrzenne zamknięcie w czterech ścianach mieszkania, wszechobecny naturalizm i turpizm wywołujący efekt obcości – to wszystko nie pozwala widzowi na dotarcie do żadnej z postaci. Gdyby nie doskonałe aktorstwo film niewiele miałby do zaoferowania oglądającemu poza efektowną zgrywą czy nieznośną manierą. Sposób w jaki te trzy modliszki w zaawansowanym wieku posługują się językiem, manipulują słowem sprawia, że zagarniają one całą życiową przestrzeń. Płynne przechodzenie od prostych poleceń, przez nie znoszące sprzeciwu rozkazy, by na wulgarności skończyć – udziela się nie tyko biednemu Robercikowi, który milczy, ale i widowni - nerwowo śledzącej rozwój akcji.

Czyż oglądając "Trzy siostry T." widz nie ma czasem do czynienia z estetyczną dekonstrukcją znaną z własnego podwórka? Z próbą rozprawienia się z telewizyjnym gatunkiem sitcomu komediowego raczej, niż z polemiką odnoszącą się do twórczości Larsa von Triera czy Michaela Haneke? Być może w tym prostym zabiegu reżyserskim, polegającym na przeniesieniu akcentów z tonacji infantylno-komediowej na skrajnie patologiczną, tkwi cała perwersyjna przyjemność, która udziela się widzowi poznającemu perypetie rodziny Trupków. Być może właśnie to całe postawienie dobrze znanego świata na głowie pozwala widzowi - intuicyjnie wyczuwającemu przełamanie schematu telewizyjnej papki - łatwiej zanurzyć się w tę upiorną historię (pozbawioną wszechobecnego śmiechu z puszki). Co prawda napis pojawiający się na końcu filmu złowieszczo głosi, iż historia w nim przedstawiona oparta została na autentycznych zdarzeniach - podobnie jak sztuka teatralna wystawiona dwa lata temu w Teatrze Na Woli. Jednak cóż w dobie telewizji reality znaczy prawda, autentyzm? Ile widz jest w stanie znieść oglądając film Kowalewskiego oraz – paradoksalnie - ile odnajduje siebie w tak przedstawionej wynaturzonej rzeczywistości? Te pytania okołofilmowe wydają się największą wartością "Trzech sióstr T.".

Niestety reżyserowi nie udało się uciec od błędów, chybionych pomysłów. Użycie środków stricte filmowych pozwala przekroczyć ograniczenia jakie narzuca teatr. Zbliżenia, detale, zastosowanie kamery subiektywnej intensyfikują kontakt z postaciami, w sposób pełniejszy oddają stan osaczenia i klaustrofobii. Z kolei zawieszone gdzieś pod sufitem oko kamery czy retrospekcje dynamizują tę nieznośną, statyczną przestrzeń, dają widzowi moment oddechu. Można jednak odnieść wrażenie, iż tego typu pomysłów inscenizacyjnych jest zdecydowanie za mało. Reżyser nie wykorzystał w pełni możliwości jakie daje kino, jakby nie mógł się zdecydować, w którym kierunku to wszystko zmierza. Odbija się to niestety w finałowych sekwencjach, które rażą nieporadnością, czy wręcz efekciarstwem nastawionym na szokowanie widza. Twórcy niefortunnie dla całego projektu zdecydowali się na heroiczne uproszczenia, które doprowadzają do załamania się dramaturgii. Czy w finale nie warto było jednak pozostać wiernym rozwiązaniom teatralnym? Jeszcze bardziej podkreślić umowność i aluzyjność przedstawienia, aniżeli postawić na dosłowność?

Niezależnie od końcowej oceny, "Trzy siostry T." jako formalny eksperyment z pogranicza teatru i filmu, faktu i abstrakcji, jawy i sennego koszmaru starają się konsekwentnie przez cały seans wbijać klin w umysł widza - w jego oczekiwania, przyzwyczajenia czy dobre samopoczucie. To wiele, jak na mocno skonwencjonalizowane kino polskie. Szkoda jednak, że reżyser zatrzymał się w połowie drogi.
------------------