Polskie zawody filmowe cz. I

Filmowe zawodoznawstwo jest zawiłym i niewdzięcznym przedmiotem badań, gdyż większość profesjonalnych umiejętności przydatnych w typowej produkcji filmowej kształtowała się nie w drodze skrystalizowanych kierunków kształcenia czy biurokratycznych zaleceń, lecz w drodze praktyki rozwoju kinematografii i innych mediów i wynikających z tego rozwoju potrzeb. O ile na ogół nie budzi wątpliwości istnienie samodzielnego zawodu reżysera czy operatora lub kierownika produkcji i scenografa, to już np. zawód aktora filmowego czy fotosisty są traktowane jako pochodne innych zawodów. Kryteria kwalifikacyjne poszczególnych kategorii zawodowych i specjalności były i są nieprecyzyjne, mimo wysiłków GUS, Inspekcji Pracy, Ministerstw czy stosownych władz branżowych.

O ile więc w epoce początków kina było jasne kim jest Filmowiec (autor filmu), obecnie to pojęcie rozszerzyło się nawet na wykonawców i grupy zawodów uczestniczące w produkcji filmu w charakterze podwykonawców. Postęp techniczny w realizacji filmu i towarzyszący proces profesjonalizacji, doprowadził do powstania swoistych enklaw i specjalizacji zawodowych, dotyczących np. realizacji komputerowych efektów specjalnych, skomplikowanego udźwiękowienia, obsługi sprzętu elektronicznego na planie, itp. nie mających odpowiedników w innych branżach, co irytuje urzędników zajmujących się klasyfikacjami zawodów.    

Encyklopedycznie: zawód, to spójny i wyodrębniony system trwale wykonywanych czynności skierowanych na tworzenie dóbr i usług, które są wykorzystywane przez inne osoby i dających podstawę utrzymania. Do wykonywania każdego zawodu są potrzebne kwalifikacje, wiedza, doświadczenie i – np. w wypadku filmu – także  konieczne są predyspozycje psychofizyczne. Proces profesjonalizacji pracy w kinematografii wykształcił szereg specyficznych specjalności, które dotyczą zarówno tzw. twórców (głównych realizatorów) jak i pracowników towarzyszących (nazwanych w literaturze branżowej pomocniczo-twórczymi). Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że istnieje potężna grupa zawodów „około-filmowych” składających się również z twórców i rzemieślników a także innych unikalnych zawodów dla których praca w filmie (lub przy filmie) jest podstawowym źródłem utrzymania. W warunkach wolnego rynku zdarzają się przypadki powierzania odpowiedzialnych funkcji realizatorskich i organizatorskich osobom bez formalnego przygotowania zawodowego – zresztą wielu specjalności występujących w kinematografii nie uczy żadna szkoła czy kursy zawodowe.

Osobom zainteresowanym bliżej historią zawodoznawstwa filmowego polecam książkę Stanisława Wohla („Zawody filmowe i telewizyjne”, Warszawa, 1976) oraz różne prace prof. Edwarda Zajička (m.in. rozdział „Twórcy i współtwórcy filmu. Zawody i specjalizacje filmowe” w: Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku, Kinematografia, Warszawa, 1994 oraz świetne opracowanie „Praca i Film” – tom I i II, Łódź, 1997)

O bezradności resortu pracy w klasyfikacji zawodów związanych z mediami, dowodzi obowiązująca od 1 lipca 2010 r. nowa klasyfikacja wprowadzona rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. Nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537). Znajdziemy tam jedynie ogólne opisy czynności ludzi sztuki, np.: „Producenci filmowi, reżyserzy i pokrewni nadzorują i kontrolują techniczne i artystyczne aspekty produkcji filmowych, telewizyjnych i radiowych oraz występów scenicznych. Podejmują inicjatywę produkcji filmu, pozyskują środki na jego realizację oraz organizują i nadzorują proces produkcji a także podejmują działania związane z promocją i dystrybucją filmu. Zadania wykonywane przez producentów filmowych, reżyserów i pokrewnych zazwyczaj obejmują…” itd.  Szczególnie interesujące jest słowo „pokrewni” w tej klasyfikacji!

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wydało w 2003 trzytomowy „Przewodnik po zawodach” ale hasła Filmowiec w nim nie znajdziemy. Jest natomiast Realizator Filmu Wideo (WideoFilmowiec – kod: 313114) z którego się można m.in. dowiedzieć że „jedną z najważniejszych cech jego pracy jest nieustanne i bardzo urozmaicone kontakty z ludźmi”, „może pracować 9 do 12 godzin dziennie i więcej. Może wykonywać swoje obowiązki o każdej porze doby, także w święta i dni wolne” ale za to „największe zagrożenie dla zdrowia to osłabienie wzroku i słuchu, choroby kręgosłupa, zwyrodnienie stawu barkowego” natomiast „możliwości rozwoju i zdobywania coraz wyższych kwalifikacji są prawie nieograniczone”.