Nad Niemnem

Lata osiemdziesiąte XIX wieku. Justyna Orzelska zamieszkuje we wsi nadniemeńskiej w domu swego wuja Benedykta Korczyńskiego. Jej ojciec stracił majątek i pozbawił młodą pannę posagu. W letni dzień Justyna wraz z ciotką Martą wracają z kościoła. Mijają furmankę, którą powozi trzydziestoletni Jan Bohatyrowicz z sąsiedniego zaścianka. Marta wspomina czasy powstania styczniowego, kiedy mieszkańcy Bohatyrowicz razem z Korczyńskimi walczyli z zaborcą. Teraz są przez okoliczną szlachtę traktowani jak chłopi. W czasie niedzielnego obiadu Justyna poznaje niezwykle bogatego Teofila Różyca, który jest wyraźnie zainteresowany przystojną panną Orzelską. Sąsiad Kirto opowiada mu o romansie Justyny z kuzynem Zygmuntem Korczyńskim. Zygmunt jednak porzucił ją i poślubił bogatą Klotyldę. Benedykt Korczyński z trudem prowadzi sprawy majątkowe. Jego żona Emilia jest ustawicznie chora i nie opuszcza pokoju. W gospodarstwie domowym zastępuje ją Marta. Nadchodzi dzień imienin pani Emilii. Do Korczyna przybywa okoliczna szlachta. Zjawia się również Zygmunt Korczyński z żoną. Próbuje odnowić dawny romans, ale Justyna, obrażona jego zalotami, opuszcza przyjęcie. W czasie spaceru spotyka Jana Bohatyrowicza i odwiedza jego chatę, w której mężczyzna mieszka wraz ze stryjem Anzelmem. Obaj zabierają Justynę na grób Jana i Cecylii, założycieli rodu Bohatyrowiczów. Tymczasem Maria Kirłowa postanawia wyswatać Justynę Teofilowi Różycowi. Panna Orzelska i syn Benedykta Witold coraz częściej odwiedzają zaścianek. Jan Bohatyrowicz prowadzi Justynę na Mogiłę, czyli grób powstańców w pobliskim lesie, gdzie razem spoczywają ciała Korczyńskich i Bohatyrowiczów.
W czasie żniw Justyna pomaga rodzinie Janka. Elżunia, córka Fabiana Bohatyrowicza, zaprasza ją na swój ślub. Benedykt nadaremnie próbuje znaleźć zrozumienie u żony i syna. Emilia uważa, że jest prozaiczny ze swoimi codziennymi troskami. Witold zarzuca mu okrutne postępowanie wobec sąsiadów z zaścianka. Pan Korczyński wygrał właśnie proces z Bohatyrowiczami o sporne tereny przylegające do jego majątku. Postanawia brutalnie wyegzekwować od nich grzywnę tysiąca rubli. Któregoś wieczoru Marta opowiada Justynie historię swojej miłości do Anzelma Bohatyrowicza. Nie wyszła za niego, gdyż obawiała się szyderstw rodziny. Zygmunt Korczyński widzi zainteresowanie Różyca Justyną. Wciąż na nowo próbuje uwieść dawną ukochaną. Lecz panna Orzelska czuje już do niego tylko wstręt. W dniu wesela w Bohatyrowiczach Janek ani na chwilę nie opuszcza Justyny. Wreszcie oboje wyznają sobie miłość. Tego dnia mieszkańcy zaścianka proszą Witolda, aby wstawił się za nimi u ojca. Wieczorem odbywa się rozmowa. Głęboko poruszony pan Benedykt obiecuje zrezygnować z pretensji wobec Bohatyrowiczów. Następnego ranka do Korczyna przybywa Kirłowa, aby w imieniu Teofila Różyca prosić o rękę panny Orzelskiej. Justyna odrzuca oświadczyny. Oznajmia wszystkim, że wczoraj zaręczyła się z Jankiem Bohatyrowiczem. Zygmunt Korczyński, pani Emilia i stary ojciec Justyny doznają szoku. Natomiast Benedykt aprobuje przyszłe małżeństwo swojej wychowanicy i jako jej opiekun udaje się do Bohatyrowicz.
"Postanowiliśmy pozostać wierni powieści, wspaniałej nadniemeńskiej atmosferze prozy Orzeszkowej. Zachowaliśmy wszystkie dialogi z ich charakterystycznym brzmieniem i melodyką, ich składnią." (Zbigniew Kuźmiński).