Syzyfowe prace

Marcin, syn szlachcica i powstańca styczniowego, daje się wciągnąć przez nauczycieli i dyrekcję gimnazjum w „naukową” działalność propagującą ideę panslawizmu - ukrytą formę rusyfikacji. Swoje zniewolenie dostrzega dopiero w zderzeniu z postawą patriotyczną nowego kolegi, Bernarda Zygiera, wyrzuconego ze szkoły w Warszawie za działalność w konspiracyjnych kołach młodzieżowych. Zygier budzi w kieleckich gimnazjalistach dumę z tego, że są Polakami.
Drugim obok dziejów Borowicza wiodącym wątkiem filmu jest historia Andrzeja Radka, chłopskiego syna, który z uporem zdobywa wiedzę nie zważając na docinki kolegom Trudne chwile, w których chłopcy wzajemnie sobie pomagają, stają się początkiem ich przyjaźni. Nie brak też wątku pierwszej miłości głównego bohatera. Marcin zakochuje się w pięknej pensjonarce - Birucie. Po maturze ich uczucie wystawione zostaje na ciężką próbę: okazuje się, że dziewczyna wraz z cala rodziną wyjeżdża w głąb Rosji.

Film powstał w oparciu o materiał zdjęciowy serialu telewizyjnego.