Stefan Szwakopf – przyjemnie i mądrze, dla dorosłych i dla dzieci

Stefan Szwakopf urodził się 2 lutego 1924 roku w Częstochowie. Pochodzi z rodziny o bogatych tradycjach patriotycznych. Jego dziadkowie brali udział w powstaniu styczniowym, rodzice ukrywali w czasie okupacji osoby zaangażowane w podziemną walkę konspiracyjną, a sam Stefan walczył w szeregach Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej. Ta przeszłość nie ułatwiała artyście życia w powojennej, socjalistycznej Polsce.

Szwakopf jest absolwentem Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Pracę dyplomową obronił w 1956 roku w pracowni prof. Franciszka Strynkiewicza. Wprawdzie marzył o studiach politechnicznych, które jednak nie były możliwe z powodów politycznych, ale Akademia też – jak przyznaje po latach – nie była zła. Podczas swych rzeźbiarskich studiów był nawet starostą roku. Po ukończeniu stołecznej uczelni zaczął gwałtownie poszukiwać pracy. I właśnie usłyszał o powstającym w Warszawie oddziale bielskiego Studia Filmów Rysunkowych, które organizował m.in. przyszły mistrz polskiej animacji – Witold Giersz. Ponieważ Szwakopf dobrze władał ołówkiem, otrzymał etat rysownika, a następnie – animatora. Trudną sztukę animacji przez rok doskonalił na praktyce w jednej z wytwórni czechosłowackich, a w 1959 roku samodzielnie zadebiutował – jako reżyser i współscenarzysta z Adamem Kuligiewiczem – zabawną opowiastką o dwóch psach o zróżnicowanych charakterach, zatytułowaną „Nie zadzieraj nosa”.

W warszawskim Studiu Miniatur Filmowych przepracował czterdzieści lat, do emerytury. W rozmowie z Andrzejem Bukowieckim, opublikowanej na łamach „Magazynu Filmowego SFP” (nr 2/2010), wspomina: „Początkowo animowałem filmy innych reżyserów, ale odkąd sam zająłem się reżyserią oraz projektowaniem plastycznym filmów i postaci, zarzuciłem animację, nie chcąc, wskutek znamiennej dla niej powtarzalności rysunków i malunków, popaść w manierę”.

Poświęcił się głównie filmom dla dzieci. Poza odcinkami popularnych seriali („Jacek Śpioszek”, „Jacek w krainie baśni”, „Na tropie”, „Podróże w czasie”, „Mieszkaniec zegara z kurantem”, „Kochajmy straszydła”, „Dziwne przygody Koziołka Matołka”, „Pies, kot i…”, „Wędrówki Pyzy”, „2 koty + 1 pies”) jest autorem wielu interesujących filmów pojedynczych, kierowanych do najmłodszego widza, m.in. „Czarodziejska pałeczka” (1961), „W gronie przyjaciół” (1975), „W samolocie” (1976). „Poza jednym wyjątkiem nigdy nie zrobiłem filmu, który mógłby wzbudzić w dzieciach lęk. Dążyłem do tego, aby oglądanie sprawiało im przyjemność” – wyznaje we wspomnianej rozmowie.

Filmy Szwakopfa nie tylko przynosiły przyjemność, ale i dostarczały młodym widzom – w bardzo atrakcyjnej formie – pokaźnej dawki wiedzy. „Jak się fruwa” (1964), „Narodziny Ziemi” (1974), „Ewolucja Ziemi” (1974) są tego najlepszym przykładem. Warto dodać, że Szwakopf jest także autorem zdjęć animowanych do pełnometrażowego filmu fabularnego Jerzego Domaradzkiego „Planeta Krawiec” (1983), poświęconego dość niewiarygodnym przygodom pewnego astronoma amatora.

W dorobku Szwakopfa możemy zresztą odnaleźć kilka niezwykle interesujących animacji przeznaczonych dla dorosłego widza, jak choćby „Cybernetyk” (1962), „Plan ogólny” (1986) czy „Tunel” (1968), do którego scenariusz reżyser napisał wspólnie z Andrzejem Warchałem, filarem słynnego krakowskiego kabaretu Piwnica pod Baranami. Swą niegdysiejszą pasję – rzeźbę – od której zaczynał swe artystyczne życie, odnalazł zapewne, współpracując z Piotrem Dumałą nad realizowaną z użyciem płyt gipsowych ekranizacją „Zbrodni i kary” (2000) Fiodora Dostojewskiego.

Stefan Szwakopf został uhonorowany w 2009 roku Nagrodą Stowarzyszenia Filmowców Polskich za wybitne osiągnięcia artystyczne. Jest także laureatem Złotego Słonecznika – razem z Piotrem Pawłem Lutczynem – za serial „Wędrówki Pyzy” na VI Festiwalu Seryjnych Filmów dla Dzieci w Gołańczy (1982) oraz wielu innych nagród festiwalowych.