Facet, który wymyślił kino dla Czarnych

Choć filmografia Van Peeblesa obfituje w dzieła i projekty, dziś z jego nazwiskiem kojarzony jest jeden tytuł. Film, który - należy dodać – w zainspirował powstanie w przeciągu pięciu lat około 200 filmów z nurtu blaxploitation, narodziny nowej estetyki filmowej, wielką gwałtowną burzę wśród krytyków i małą rewolucję w programie szkoleniowym Czarnych Panter. Co przy 500 tys. dolarów budżetu i 19 dniach zdjęciowych stanowi niemałe osiągnięcie. „Sweet Sweetback's Baadasssss Song”, stanowi (na podobieństwo swojego twórcy) instytucję samą w sobie.
Powstawanie i recepcja dzieła, zapowiadającego dekadę przemian kina etnicznego, samo w sobie stanowi gotowy materiał na scenariusz. Van Peebles nie tylko napisał i wyreżyserował swój film, lecz także zagrał w nim główną rolę i skomponował ścieżkę dźwiękową.

Na swój drugi film przeznaczył 70 tysięcy dolarów, jakie zarobił na „Watermelon Man”, resztę pożyczył między innymi od komika Billa Cosby’ego, co stanowi ironiczny kontrapunkt, biorąc pod uwagę, że „Sweetback” był manifestem przeciwko ideologii integracjonizmu i ugrzecznionym czarnym bohaterom typu Sidneya Poitier czy Cosby’ego właśnie. Mając ograniczone środki, reżyser musiał zatrudnić samych naturszczyków, zaś ekipa w połowie składała się z mniejszości narodowych. Aby nie opłacać związków zawodowych, „Sweetback” zostaje zarejestrowany jako film pornograficzny, co zapewnia twórcy nieoczekiwaną niezależność. Do sugestywnych scen erotycznych potrzebował kogoś, kto nie będzie miał moralnych dylematów. Wybór był oczywisty – on sam. W trakcie kręcenia filmu realizacja niektórych „momentów” nabrała waloru dokumentalnego, co Van Peebles, znany uwodziciel, przypłacił chorobą weneryczną. Twierdzi, że wykorzystał ubezpieczenie filmu, by domagać się odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu w miejscu pracy i... otrzymał je.

Na kolosalny rezonans, jaki wywołała ta niezależna produkcja, składa się wiele czynników. Czy jest wśród nich nieskomplikowana fabuła? Trudno powiedzieć. Tytułowy bohater, Sweetback, jest wychowankiem burdelu, zarabia na chleb jako erotyczny performer, a do tego wplątuje się w niezdrowy układ z policją. Kiedy jednak jest świadkiem brutalnego zatrzymania murzyńskiego aktywisty, nie wytrzymuje i wybucha. Rzuca się na białych policjantów, bije ich do nieprzytomności i ucieka. Przy czym bohater to niemal całkowita antyteza swojego twórcy. Nie ma charyzmy czarnych liderów politycznych swojego czasu (w ciągu półtorej godziny filmu wypowiada zaledwie dziewięć krótkich kwestii), nie głosi też żadnego programu rewolucyjnego. Jest indywidualistą i – mówiąc szczerze – sprawia dość antypatyczne wrażenie. Udaje mu się jednak dokonać czegoś, co musiało zaszokować czarną publiczność. Otóż Sweetback nie poprzestaje na walce z systemem - on tę walkę wygrywa.

W latach 70. sama myśl o tym, że System można skutecznie wodzić za nos i że dokonuje tego Czarny, miała potężny ładunek polityczny. W owym czasie, zdaniem historyków kina, 30 proc. amerykańskiej widowni kinowej stanowili Czarni. Do tego ta trzecia część klientów Hollywood przez kilkadziesiąt lat nie była praktycznie reprezentowana na ekranie, a jeśli już – to w sposób rażąco stereotypowy.

Gdy zdjęcia dobiegają końca, Van Peebles odmawia poddania „Sweetbacka” branżowej cenzurze, określającej granicę wieku. Zaocznie film otrzymuje kategorię X – tylko dla dorosłych, znacznie utrudniającą przyszłą dystrybucję. W tej sytuacji reżyser przygotowuje koszulki „Sklasyfikowany jako X przez Białych” i buduje na nich kampanię promocyjną.

Początkowo tylko dwa kina zgadzają się wyświetlać film, jednakże ekstatyczne reakcje młodej czarnej publiczności szybko przekonują innych do dystrybucji rewolucyjnego obrazu, adresowanych do Czarnych. Skromnie wyprodukowany film przynosi nieoczekiwanie 10 milionów zysku, co Melvin skrzętnie inwestuje na Wall Street, pomnażając swoją i tak niemałą już fortunę.

Gdyby spotkać starszego, nieogolonego pana w niedbałym stroju, mówiącego slangiem Czarnych, z czapką na bakier, trudno byłoby się domyślić, że to milioner wystawiający swoje sztuki na Broadwayu. Melvin Van Peebles jest uosobieniem cyganerii, postacią nie do zaszufladkowania, która nigdy nie nagnie się do narzucanych przez innych reguł, ponieważ sam od lat ustala zasady gry. Napisał 11 powieści, wyreżyserował 12 filmów i 5 sztuk teatralnych, stworzył ścieżki dźwiękowe do dziewięciu ze swoich obrazów i nagrał sześć albumów płytowych. A na początku stulecia został odznaczony Legią Honorową – najwyższym odznaczeniem państwa francuskiego. Can you dig it?!

(fragment większej całości)