Strajk

Rosja w czasach caratu. Robotnik fabryczny, niesłusznie posądzony o kradzież, popełnia samobójstwo. Jego śmierć staje się kroplą, która przelewa czarę goryczy pozostałych robotników z tej fabryki, bezlitośnie wyzyskiwanych, a marnie opłacanych przez kapitalistów – właścicieli i zarządców zakładu. Brać robotnicza odchodzi od stanowisk pracy, grupuje się, gorączkowo naradza. Zapada decyzja o strajku. Uczestnicy masowego protestu domagają się m.in. godnego traktowania, ośmiogodzinnego dnia pracy i podwyższenia wynagrodzenia o jedną trzecią. Zwierzchnicy ignorują żądania, jeden z nich petycją strajkujących wyciera buty. Postanawiają stłumić bunt wszelkimi sposobami. Kiedy zawodzą policyjne prowokacje, tajni agenci i łamistrajki, do akcji wkracza wojsko i krwawo rozprawia się z robotnikami.

Debiut pełnometrażowy 25-letniego Siergieja Eisensteina, nazwany przez Adama Garbicza i Jacka Klinowskiego „najbardziej twórczym debiutem realizatorskim w dziejach kina”. („Kino. Wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż pierwsza. 1913-1949”, wyd. II poszerzone, Kraków 2007).
Istotnie, „Strajk” to swoiste laboratorium, w którym początkujący reżyser wypróbowywał w praktyce swoje koncepcje teoretyczne. Ekran kipi pomysłowością i zapałem artysty. Energia niemego obrazu i napisów w rodzaju: „Proletariuszu, pamiętaj!” odzwierciedla nie tylko wrzenie rewolucyjne wśród robotników z filmu. Oddaje również entuzjazm młodego Eisensteina, który – podobnie jak inni twórcy młodego kina radzieckiego – wiązał z rewolucją proletariacką duże nadzieje na nieskrępowany rozwój sztuki awangardowej, rozwiane wkrótce przez socrealizm.
„Strajk” został pomyślany jako wizualizacja starcia proletariatu z kapitałem. W ślad za tym – ale i w myśl totalitarnej ideologii sowieckiej, streszczonej w słowach Majakowskiego: „Jednostka zerem, jednostka niczym” – nie ma w filmie bohaterów indywidualnych. Są co najwyżej typy postaci: kapitalisty, robotnika, szpicla itp. oraz masy pracujące.
Dla Eisensteina podstawą kina był montaż. "Strajk" opiera się głównie na „montażu atrakcji”, w którym połączenie ujęć wywiera na widzu silne wrażenie emocjonalne. Pojawiają się też jednak pierwociny „montażu intelektualnego”,
w którym połączeniu ujęć widz przydaje określone znaczenie. Przykładem jest słynna zbitka masakry robotników
z ubojem bydła w rzeźni.