Pamiętnik moich filmów: CZYŻ NIE DOBIJA SIĘ KONI ? (1969)

To w Europie chętnie adaptuje się na film dzieła literackie z przeszłości. Jeśli Anglicy robią właśnie "Annę Kareninę" w stulecie śmierci Tołstoja, to w widzach nie wywołuje to żadnego zdziwienia. Odwrotnie w Ameryce, gdzie filmowane są przeważnie najnowsze bestsellery, które wykorzystują ich doraźną aktualność. Toteż powstanie obyczajowego dramatu "Czyż nie dobija się koni?" Sydneya Pollacka było w produkcji Hollywoodu znamiennym wyjątkiem. Pollack zekranizował powieść Horacego McCoya, wydaną 35 lat wcześniej, starszą o całe pokolenie. Z pewnością nie chodziło reżyserowi o łatwe zdyskontowanie cudzego sukcesu, bo w USA o książce McCoya dawno zapomniano.


Jane Fonda w filmie "Czyż nie dobija się koni?". Fot. materiały prasowe

Na ukwieconej łące dobija się strzałem wierzchowca, który złamał nogę. I kamera przewędrowuje do autentycznej, tandetnej Aragon Ballroom, gdzie w przerażających latach Wielkiego Kryzysu odbywały się osławione kalifornijskie "maratony tańca". Kilkadziesiąt par tańczyło po parę tygodni bez przerwy (wyjąwszy dziesięciominutowy odpoczynek co godzinę), jedząc, goląc się, śpiąc w tańcu, ponieważ najwytrwalsza ze słaniających się par otrzymywała 1500 dolarów nagrody. Pollack zadbał skrupulatnie o rekonstrukcję tamtych lat 30.,weryfikując nie tylko ówczesne uczesania, toalety, meble, ale nawet autentyzm każdej z reklam.


Gig Young w filmie "Czyż nie dobija się koni?". Fot. materiały prasowe

Pozwalam sobie na tezę, że w plejadzie wybitnych aktorów, kreujących kilkanaście kluczowych ról, wbrew licznym opiniom to nie tańcząca z makabrycznym zmęczeniem wielka Jane Fonda wysuwa się na czoło, tylko mało znany (choć za tę rolę wyróżniony Oscarem) Gig Young - impresario, jedyny nietańczący, ale także niedospany i niedogolony, w służbowym smokingu. Nikczemny i dobrotliwy, odrażający i patetyczny, pan i sługa całego mechanizmu, wołający: "Oto postawa iście amerykańska!", "Brawa dla przegrywającej!", "Ile jeszcze wytrzymają ci wspaniali?". To on pozwala przenieść wymowę filmu z wyjątkowego przypadku na wielką metaforę. Jest nią wizja Ameryki z jej nieubłaganym egoizmem w dążeniu do sukcesu. Choćby i po trupach. Kto nie zastosuje się do reguł gry - musi zostać wyeliminowany.

Ile jeszcze wytrzymają ci wspaniali? Nie wytrzymują. Sympatyczny starszawy marynarz doznaje zawału. A Gloria - niezapomniana Jane Fonda? Która wie, że w tym życiu nie będzie nagrody? Padnie strzał. Będzie to akt litości dla wierzchowca, który już nie chce biec. A maraton trwa. Komu nagrodę?

Kto miałby ochotę zestawić film Pollacka z wcześniejszymi filmami włoskich neorealistów, ten zauważy, że tu nie akcentuje się nędzy, tylko instynktowny lęk bohaterów przed klęską, przed samotnością, przed brakiem akceptacji społecznej.