Filmowy gambit Rafała Marszałka

Mam przyjemność znać osobiście pana Rafała. Poznaliśmy się w Łagowie, gdzie przez wiele lat – razem z Andrzejem Wernerem – prowadził podczas Lubuskiego Lata Filmowego warsztaty z uczestnikami festiwalu poświęcone rodzimemu kinu. I były to spotkania fascynujące, bo pan Rafał to nie tylko wybitny intelektualista, ale także wspaniały gawędziarz. By się o tym przekonać, proszę posłuchać na YouTube jego archiwalnych wykładów wygłoszonych w ramach Akademii Polskiego Filmu.

Marszałek patrzy na kino z kilku punktów widzenia, jako edukator, krytyk, historyk, a także scenarzysta. Obok wspomnianych wykładów, wielu znaczących tekstów na łamach prasy nie tylko filmowej, znakomitych książek, m.in. „Nowy film angielski” (1968), „Powtórka z życia” (1970), „Pamflet na kino codzienne” (1974), „Polska wojna w obcym filmie” (1976), „Kamień w wodę” (1980), „Filmowa pop-historia” (1984), „Kino rzeczy znalezionych” (2006), w jego dorobku znajdziemy scenariusze kilku dokumentów poświęconych rodzimemu filmowi: „Śląsk Kazimierza Kutza” (1997) Janusza Kijowskiego, „Lekcja polskiego kina” (2002) i „Kręć! Jak kochasz, to kręć!” (2010) Andrzeja Wajdy – ten ostatni przypominający postać Edwarda Kłosińskiego.

Rafał Marszałek jest absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego, doktorem nauk humanistycznych. Przez wiele lat był związany z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk (1973-1990). Jest laureatem wielu prestiżowych laurów, m.in. Nagrody im. Karola Irzykowskiego (w latach 1967, 1972, 1975, 1980), łagowskiego Złotego Grona (wraz z Krzysztofem Mętrakiem i Andrzejem Wernerem), przyznanego przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich za „obronę autentycznych wartości sztuki filmowej” (1981), Nagrody im. Bolesława Michałka za książkę „Kino rzeczy znalezionych” (2006) oraz Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii krytyka filmowa (2012).

Ale Marszałek to nie tylko znawca i koneser sztuki filmowej, to także wytrawny dyplomata i świetny szachista. W latach 1990-1995 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Polskiego w Moskwie, w latach 1995-1998 – wicedyrektora Departamentu Promocji i Informacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych, był także pełnomocnikiem ministra spraw zagranicznych ds. obchodów roku 2000 oraz radcą ambasady RP w Lublanie (2001-2005).

Jest również zapalonym kibicem, nie zapomnę wspólnego oglądania Wimbledonu na ekranie telewizora w stołówce Ośrodka Wypoczynkowego „Leśnik” podczas Lubuskiego Lata Filmowego, lecz nie tylko kibicem, także sportowcem. W 1979 roku uzyskał poziom szachowego mistrza FIDE (Międzynarodowa Federacja Szachowa), trafił do reprezentacji Polski, był mistrzem Warszawy (1973) i ośmiokrotnym złotym medalistą drużynowych mistrzostw kraju. Z doświadczeń szachowych zrodziło się wiele opowiadań publikowanych na łamach „Twórczości”, a zebranych w tomie „Niedoczas” (2020). „Wszelkie podobieństwo do prawdziwych zdarzeń i postaci jest tu zamierzone i nieprzypadkowe” – informuje wydawca.

Gambit – w terminologii szachowej – oznacza otwarcie partii, w której gracz poświęca jedną lub kilka bierek w zamian za uzyskanie lepszej pozycji. Gambit Marszałka polega na tym, że wprawdzie bywał w swym życiu dyplomatą czy urzędnikiem ministerialnym, ale cały czas pozostawał wierny swym dwóm wielkim pasjom – kinu i szachom. „To Marszałek polskiej krytyki filmowej” – mówi o nim jeden z bywalców Lubuskiego Lata Filmowego. Trafne i jakże zasłużone określenie. Z okazji urodzin, Panie Rafale, wielu kolejnych błyskotliwych partii!