Oni walczyli za ojczyznę

Lato 1942 roku. Wojska hitlerowskie zmierzają w stronę Stalingradu, na dońskich stepach stawia im czoło oddział czerwonoarmistów: stu kilkunastu żołnierzy z potężnego jeszcze niedawno pułku. Są wśród nich ludzie w różnym wieku, różnych zawodów – między innymi górnik, kombajnista, agronom, kucharz – gotowi oddać życie, broniąc zachodniego brzegu Donu. Każdy z nich dźwiga bagaż przedwojennych doświadczeń, blednący jednak w obliczu nadchodzących hitlerowskich czołgów.

„Oni walczyli za ojczyznę” jest ekranizacją powieści Michaiła Szołochowa, w okresie wojny korespondenta wojennego. Powieść powstawała w latach 1942-44, 1949 i 1969, ostatecznie spalił rękopis, by oddać do druku zaledwie kilka rozdziałów. Było przywilejem Szołochowa – od czasów „Losu człowieka” – podejmowanie tematów, o których milczała oficjalna propaganda. Także „Oni walczyli za ojczyznę” zawiera wiele gorzkich słów o nieprzygotowaniu kraju do obrony przez hitlerowcami, o błędach popełnianych przez dowództwo na każdym szczeblu, wreszcie o chaosie charakteryzującym ruchy wojsk radzieckich. Powieść jest przede wszystkim zbiorem portretów obrońców ojczyzny, kreślonych przez reportera i bystrego obserwatora, dążącego nie tyle do opisu zbiorowości, ile właśnie – wbrew oficjalnej propagandzie – ukazania psychologicznego i społecznego zróżnicowania. Siergiej Bondarczuk idzie tropem pisarza, wyodrębniając galerię interesujących postaci, ze smakiem zagranych przez czołowych aktorów radzieckiego kina. Powściągliwość reżysera w prezentowaniu wielkiej batalistyki sprawia, że „Oni walczyli za ojczyznę” odbiegają – choćby ze względu na subiektywizację wydarzeń – od codzienności radzieckiego kina wojennego.