Jeżeli...

Miejscem akcji jest ekskluzywna szkoła z internatem, do której po letnich wakacjach spędzonych w Londynie powraca nastoletni Mick Travis. Placówka ta to idealne odzwierciedlenie brytyjskiej chluby, jaką stanowi oparta na polityce żelaznej ręki i bezwzględnej dyscypliny edukacja. Wszelkie przejawy indywidualizmu, poczytywane jako coś niewłaściwego, tępione są w zarodku przez nauczycieli, a jeszcze mocniej przez nadgorliwych prefektów. Z takim porządkiem rzeczy nie zgadza się Mick, mający u swego boku dwóch towarzyszy – Johnny’ego i Wallace’a. To właśnie oni do skostniałych murów szkoły próbują przemycić odrobinę anarchii – a to wyklejając pokój rewolucyjnymi plakatami, a to ukradkiem popijając alkohol, a to urządzając sobie potajemne wypady do miasta. Ich postawa, niezgodna z konserwatywną linią szkoły, zostaje potępiona, a dla samych bohaterów kończy się to upokarzającą karą chłosty. Tego jednak jest już za wiele, a gniew buntowników znajdzie ujście w ostatniej scenie, kiedy po podpaleniu auli z dachu ostrzeliwują wybiegających zeń ludzi.

Film Lindsaya Andersona, jednego z czołowych przedstawicieli angielskich Młodych Gniewnych, idealnie wpisał się w ogólne nastroje panujące w Europie w 1968 roku, co też poniekąd tłumaczy jego popularność. Choć źródeł jego scenariusza szukać należy nieco wcześniej, a zabarwiony jest on dość mocno kolorytem lokalnym, młodzież na fali zapoczątkowanych we Francji studenckich protestów, znanych pod nazwą „maja 1968”, przyjęła go nad wyraz entuzjastycznie. Jednak niewiele brakowało, by film w ogóle nie powstał, ponieważ prawie nikt nie widział w tym projekcie potencjału komercyjnego. W wizję reżysera uwierzył Albert Finney i jak się okazało – nie pomylił się. Jednak Anderson do końca borykał się z finansowymi problemami i dlatego z powodu braku pieniędzy na wystarczającą ilość taśmy barwnej niektóre sceny są monochromatyczne. „Jeżeli…” to zbudowana z ośmiu części, łącząca rzetelny, realistyczny opis z alegorycznym zakończeniem, ostra satyra wymierzona w system elitarnego brytyjskiego szkolnictwa. W 1969 roku canneńskie jury pod przewodnictwem Luchino Viscontiego przyznało filmowi Andersona Złotą Palmę.