DOM 
Walerian Borowczyk i Jan Lenica, 1958 

 

fot. Studio Miniatur Filmowych

Ostatnie wspólne dzieło Jana Lenicy i Waleriana Borowczyka, które otworzyło im drogę do kariery światowej. Autorzy nie kryli, że realizując ten film zapatrzeni byli we francuską awangardę filmową lat dwudziestych. W „Domu” konwencjonalna fabuła zastąpiona została ciągiem scen rozgrywających się w kilku pomieszczeniach secesyjnej kamienicy. W jednym ożywa peruka i wypija mleko z butelki, w innym toczą walkę dwaj szermierze ze starych fotografii, w jeszcze innym kobieta całuje głowę manekina... 

Scenariusz: Walerian Borowczyk i Jan Lenica
Opracowanie plastyczne: Walerian Borowczyk i Jan Lenica
Zdjęcia: Edward Bryła
Muzyka: Andrzej Markowski
Produkcja: Zespół Kadr, Warszawa; Wytwórnia Filmów Dokumentalnych, Warszawa 

Nagrody: Grand Prix, Międzynarodowy Konkurs Filmów Eksperymentalnych Bruksela 1958  

LABIRYNT 
Jan Lenica, 1962 

fot. Filmoteka Narodowa

Historia walki o władzę opowiedziana za pomocą genialnie prostych środków graficznych. Gdzieś w kolumnowej sali pewnego monumentalnego gmachu odbywa się ważne zebranie. Jedno miejsce przy stole prezydialnym jest puste. Zasiądzie przy nim ten, kto użyje lepszego fortelu, by się do niego dostać. Wszystkie chwyty z podstawianiem nogi przeciwnikom dozwolone. Rozgrywka o tytułowy fotel ukazana jest z lotu ptaka: walczące ludziki przypominają ruchliwe, abstrakcyjne kółka, zbijające się w gromadki lub rozpierzchające na różne strony. 

Scenariusz: Daniel Szczechura, Emil Saski
Opracowanie plastyczne: Daniel Szczechura
Zdjęcia: Wacław Fedak
Muzyka: Włodzimierz Kotoński
Produkcja: Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For, Łódź 

Nagrody: Nagroda Polskiej Krytyki Filmowej Syrenka Warszawska 1963; Główna Nagroda w kategorii filmu animowanego oraz Wyróżnienie Jury Uniwersytetów Ludowych, Zachodnioniemieckie Dni Filmu Krótkometrażowego, Oberhausen 1964; Wyróżnienie specjalne na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym, Cordoba 1964; Wyróżnienie honorowe, IV Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Buenos Aires 1964; Złoty Smok (ex aequo) w kategorii filmów animowanych, II Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1964; Grand Prix, VI Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Montevideo 1965; Wyróżnienie, Międzynarodowe Biennale Młodych, Paryż 1965  

CZERWONE I CZARNE
Witold Giersz, 1963

fot. Studio Miniatur Filmowych

Po trzech latach od realizacji głośnego „Małego westernu”, Witold Giersz powrócił do użytej tam po raz pierwszy techniki swobodnego malowania postaci pędzelkiem na celuloidach bez stosowania okonturowań (mniej więcej w tym samym czasie, zupełnie niezależnie, podobną metodę zastosował George Dunning w filmie „Flying Man”). „Czerwone i czarne” okazało się być jeszcze większym sukcesem niż wielokrotnie nagradzany „Western”. Zasługa to, jak wydaje się, nie tylko znakomitej plastyki, ale i pomysłowego wykorzystania znanej skądinąd konwencji, w której animator sam pokazuje się na ekranie i prowadzi grę z rysowanymi przez siebie postaciami. „Czerwone i czarne” to utwór nie tylko piękny wizualnie i znakomicie animowany, ale, co rzadkie w polskiej animacji, niezwykle lekki i skrzący się niewymuszonym humorem. 

Scenariusz: Witold Giersz, Tadeusz Kowalski, Andrzej Lach
Opracowanie plastyczne: Witold Giersz
Zdjęcia: Jan Tkaczyk
Muzyka: Waldemar Kazanecki
Produkcja: Studio Miniatur Filmowych, Warszawa 

Nagrody: Brązowy Lajkonik, IV Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1964; Grand Prix oraz Wyróżnienie Jury Stowarzyszeń Ludowych, X Zachodnioniemieckie Dni Filmu Krótkometrażowego, Oberhausen 1964; I Nagroda, V Międzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży, Cannes 1965; Wyróżnienie, XVIII Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Edynburg 64; Wyróżnienie, VI Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Montevideo 65; I Nagroda, XVI Festiwal Filmowy Pracujących, Czechosłowacja 1965; Nagroda, Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Santa Barbara 1965; Wyróżnienie Honorowe, XV Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Melbourne, 1966  

KLATKI
Mirosław Kijowicz, 1966

fot. Studio Miniatur Filmowych

Mirosław Kijowicz z ogromną konsekwencją powracał w swoich prostych filmach do jednego tematu: stosunku jednostki wobec systemu. Czasem jest to beztroski uczestnik manifestacji politycznej („Sztandar”), czasem niewolnik we władzy pana („Młyn”), innym znów razem kukła, w którą życie tchnął jej twórca („Wiklinowy kosz”). Należące do tego nurtu „Klatki” zdobyły najwięcej nagród na międzynarodowych festiwalach zapewne ze względu na przejrzystość układu między ofiarą i katem, w tym przypadku więźniem i strażnikiem.. O wielkości filmu decydowała jednak pointa, ukazująca iluzoryczność każdej władzy. Czy ten, komu wydaje się, że ją posiada jest naprawdę wolny? 

Scenariusz: Mirosław Kijowicz, Halina Jagoszewska
Opracowanie plastyczne: Mirosław Kijowicz
Zdjęcia: Jan Tkaczyk
Muzyka: Krzysztof Komeda
Produkcja: Studio Miniatur Filmowych, Warszawa 

Nagrody: Brązowy Lajkonik, VII Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1967; Grand Prix, VII Międzynarodowe Dni Filmu Animowanego, Annecy 1967; Dyplom Honorowy, XX Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Locarno 1966  

WSZYSTKO JEST LICZBĄ
Stefan Schabenbeck, 1966 



Jeden z najbardziej błyskotliwych debiutów w historii animacji stał się początkiem równie spektakularnej, co krótkiej kariery. Stefan Schabenbeck zrealizował w ciągu pięciu lat sześć filmów, z których niemal wszystkie zdobyły po kilka festiwalowych nagród. „Wszystko jest liczbą” to opowieść o buncie człowieka przeciwko dominacji cyfr. Walka ta z góry skazana jest na niepowodzenie. Bohater w końcu poddaje się i zamienia w jedynkę. Od tej pory będzie już kroczyć w pierwszym szeregu... Krytycy podkreślali pokrewieństwo filmu z Lenicy, a nawet rozgrywającym się wyłącznie w świecie arytmetyki filmem McLarena „Rythmetic”. Wydaje się jednak, że jeśli już mielibyśmy szukać związków duchowych Schabenbecka z innym znanym twórcą, to byłby nim Saul Steinberg. 

Scenariusz: Stefan Schabenbeck
Opracowanie plastyczne: Stefan Schabenbeck
Zdjęcia: Stefan Schabenbeck Muzyka: Zofia Stanczewa
Produkcja: Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For Łódź 

Nagrody: Nagroda im. Andrzeja Munka za najlepszy debiut, Łódź 1967; Nagroda Główna, XIII Zachodnioniemieckie Dni Filmu Krótkometrażowego, Oberhausen 1967; Prix Helene Grayson za debiut, VII Międzynarodowe Dni Filmu Animowanego, Annecy 1967; Panera de Plata, VI Miedzynarodowy Festiwal Filmowy, La Felguera 1967; Golden Gate Award, Międzynarodowy Festiwal Filmowy, San Francisco 1967; I Nagroda, Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Buenos Aires 1968; Wyróżnienie, I Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Filadelfia 1968  

APEL
Ryszard Czekała, 1971 


fot. Studio Miniatur Filmowych

Czy w filmie animowanym można podejmować tematy zarezerwowane tradycyjnie dla filmu dokumentalnego i fabularnego? Czy można w tym w tym medium oddać piekło życia za drutami hitlerowskiego obozu? Ryszard Czekała udowodnił, że tak. O jego wczesnych filmach mówiono zresztą, że są jak filmy aktorskie. Wśród nich miejsce szczególne zajmuje „Apel” – historia, jakich zapewne wiele zdarzyło się podczas drugiej wojny światowej: grupa bezbronnych więźniów obozu koncentracyjnego zostaje rozstrzelania za niesubordynację podczas codziennego apelu. Siłą tego przejmującego filmu jest jego wyrazista, surowa, czarno-biała plastyka realistyczna, ale daleka od naturalizmu. 

Scenariusz: Ryszard Czekała
Opracowanie plastyczne: Ryszard Czekała
Zdjęcia: Jan Tkaczyk
Produkcja: Studio Miniatur Filmowych, Warszawa, Oddział w Krakowie 

Nagrody: Brązowy Lajkonik, XI Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1971; Grand Prix, Międzynarodowe Dni Filmu Animowanego, Annecy 1971; Statuetka św. Finbara, XVI Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Cork 1971; Nagroda Krytyki Filmowej, Międzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci, Teheran 1971; Nagroda Jury ASIFA oraz Honorowe Wyróżnienie Jury Uniwersytetów Ludowych, XVII Zachodnioniemieckie Dni Filmu Krótkometrażowego, Oberhausen 1971; Silver Praxinoscope, Międzynarodowy Festiwal Filmów Animowanych, Nowy Jork 1972 

TANGO
Zbigniew Rybczyński, 1980 


fot. Filmoteka Narodowa

Pierwszy, i jak dotychczas jedyny, Oscar dla polskiego filmu animowanego. Trzydzieści sześć postaci zaludnia stopniowo jeden pokój i cudem unikając kolizji, bez zwracania na siebie uwagi, wykonuje cykl zamkniętych w pętlę czynności. W czasach sprzed rozpowszechnieniem się blue-boxów film Rybczyńskiego był niezwykłym osiągnięciem technicznym, wymagającym ręcznego namalowania około 16 tys. masek. Ale „Tango” to coś więcej, niż pokaz pomysłowości technicznej. To swoiste polskie panoptikum. Przez pokój przechodni przeludnionego mieszkania, scenerię znaną dobrze wielu Polakom, przewija się tu bowiem galeria przeciętnych obywateli, oddających najbardziej prozaicznym czynnościom, jakie można sobie wyobrazić.  

Scenariusz: Zbigniew Rybczyński
Opracowanie plastyczne: Zbigniew Rybczyński
Zdjęcia: Zbigniew Rybczyński
Muzyka: Janusz Hajdun
Produkcja: Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For Łódź 

Nagrody: Brązowy Lajkonik oraz Nagroda Prezydenta Miasta, XXI Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1981; Wieka Nagroda Miasta, Nagroda FIPRESCI, Nagroda FICC (Międzynarodowej Federacji Klubów Filmowych) oraz Wyróżnienie Ewangelickiego Centrum Filmowego, XXVII Zachodnioniemieckie Dni Filmu Krótkometrażowego, Oberhausen 1981; Nagroda Specjalna Jury oraz Nagroda Publiczności, IX Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Huesca 1981; Grand Prix i Nagroda Publiczności, Międzynarodowe Dni Filmu Animowanego, Annecy 1981 Grand Prix; Nagroda, Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Tampere 1982; Nagroda Publiczności i Jury Commendation for Experimental Film, Ottawa 1982; Oscar 1982 za Najlepszy Krótkometrażowy Film Animowany, Hollywood 1983  

ŁAGODNA
Piotr Dumała, 1985 


fot. Studio Miniatur Filmowych

Piotr Dumała porwał się na dwie wydawałoby się niemożliwe rzeczy: postanowił robić filmy animowane na ciężkich płytach gipsowych i zekranizować w tej technice Dostojewskiego. Jakby tego było mało, wybrał sobie do adaptacji opowiadanie, które już wcześniej przeniósł z sukcesem na ekran nie kto inny, tylko sam Robert Bresson. Decyzja opłaciła się. „Łagodna” stała się jednym z najobficiej obsypanych nagrodami filmów w historii polskiej animacji, a jej kojarzącą się z malarstwem Edwarda Muncha plastyka nie przestaje zadziwiać widzów na całym świecie..  

Scenariusz: Piotr Dumała
Opracowanie plastyczne: Piotr Dumała
Zdjęcia: Barbara Stankiewicz
Muzyka: Zygmunt Konieczny
Produkcja: Studio Miniatur Filmowych, Warszawa 

Nagrody: Brązowy Lajkonik, XXV Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1985; Złoty Smok, XXII Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Kraków 1985; Nagroda Szefa Kinematografii 1985; I nagroda, III Ogólnopolski Konkurs Autorskiego Filmu Animowanego, Kraków 1985; Nagroda za najlepszy film Animowany, Międzynarodowy Festiwal Filmu Animowanego, Tours 1985; Srebrny Tancerz, XIII Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych, Huesca 1985; Złoty Dukat, XXXIV Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Mannheim 1985; Nagroda Specjalna, Międzynarodowy Festiwal Filmów Animowanych, Hamilton 1986; Nagroda, II Festiwal Filmów Animowanych Animafilm, Zamość 1987 

STROJENIE INSTRUMENTÓW
Jerzy Kucia, 2000 


fot. Jerzy Kucia

Jerzy Kucia jest zapewne najkonsekwentniejszym polskim twórcą filmów animowanych. Poczynając od swojego debiutu z 1972 r. („Powrót”) konstruuje filmy, w których monotonne czynności bohaterów przeplatają się z przebłyskami wspomnień. W tych niespiesznych filmach nie ma konwencjonalnej narracji, są ciągi obrazów zawieszonych między jawą i snem. Trudno się nie poddać ich hipnotycznej sile. „Strojenie instrumentów” jest ukoronowaniem całej dotychczasowej drogi twórczej Kuci, filmem, w którym ów strumień obrazów najpełniej połączył się w nierozerwalną całość ze strumieniem dźwięków. 

Scenariusz: Jerzy Kucia
Opracowanie plastyczne: Jerzy Kucia
Zdjęcia: Janusz Wierciak
Muzyka: Vadim Chrapaczow
Produkcja: Jerzy Kucia, Kraków; Telewizja Polska SA II Program, Warszawa; Agencja Produkcji Filmowej, Warszawa 

Nagrody: Award for the Best Use of Music, International Animated Film Festival, Ottawa 2000; Nagroda, Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Animowanych, Lipsk 2000; Best Film in Category and Award for the Best Music, International Animated Film Festival ŇKROKÓ, Kiev 2001; Złota Kreska, Ogólnopolski Festiwal Autorskich Filmów Animowanych, Kraków 2001; Nagroda dla najlepszego filmu animowanego, International Short Film Festival, Siena 2001; Grand Prix, Matita Film Festival, Guardiagrele 2001; Nagroda Główna, International Animated film Festival, Espinho 2001; Nagroda Specjalna, Turku Animated Film Festival Touch Eye, Turcja 2001; Best International Short Film, British Animation Awards 2002; State of Baden Wurttemberg Prize, International Festival of Animated Film, Stuttgard 2002; Special Jury Prize., International Animated Film Festival, Rome 2002; Special Jury Prize, World Festival of Animated Films, Zagreb 2002; Grand Prix, International Festival of Animated Films, Vilnius 2003


Tekst pochodzi z katalogu „55 lat Polskiej Animacji”