Dokument ucieka z Polski. Titkow: Nic dziwnego, że ucieka.

"Dokument ucieka z Polski" - tak brzmi teza postawiona przez serwis Portalfilmowy.pl. Dyskusja trwa i codziennie dochodzi do niej nowy głos. Dziś dołącza do niej Andrzej Titkow, scenarzysta i reżyser. Twórca dokumentu "Bezsenność" o Leonardzie Borkowiczu. 

Liczne, przytoczone przykłady, potwierdzają tę tezę. I nic w tym dziwnego, że ucieka. Dosyć szybko, na naszych oczach, zmienia się ludzka świadomość. Młodzi Polacy inaczej myślą o świecie, niż ich dziadkowie i rodzice. I inaczej się w tym świecie czują. Ich świat jest bardziej otwarty i zarazem globalny. Oni sami czują się coraz bardziej Europejczykami i obywatelami świata.

Młodzi filmowcy z Polski umieją już zdobywać pieniądze na swoje filmy nie tylko w Polsce. I to jest jeden z powodów, dla których akcja ich filmów przenosi się poza kraj ojczysty. Inny powód jest, być może taki, że ci młodzi filmowcy starają się robić filmy, których przesłanie można uznać za uniwersalne. Ucieczka tematyczna dokumentu z Polski przynosiła wielokrotnie wielkie korzyści. Przypomnę tu jedną, nie tak odległą inicjatywę, filmy wyprodukowane przez Krzysztofa Kopczyńskiego w serii „Polska-Rosja. Nowe spojrzenie”. Ten „eksperyment” przyniósł zaskakujące rezultaty. Takie filmy jak "Nasiona" Wojciecha Kasperskiego, „52%” Rafała Skalskiego, "Elektryczka" Macieja Cuske, "Pierwszy dzień" Marcina Sautera, czy trochę późniejsza "Planeta Kirsan" Magdaleny Pięty na trwale zapisały się w historii polskiego dokumentu. Widać tu zresztą, jak na dłoni, że droga do prawd uniwersalnych wiedzie przez skrajny partykularz, z tym jednak, że nie musi to być koniecznie partykularz polski. Oczywiście nie zawsze tak jest. Widziałem też polskie filmy dokumentalne, realizowane w egzotycznych krajach, bez żadnego powodu i przekonania. Mdłe, cepielowskie obrazki, z których nic nie wynikało i które, zamiast w Afryce, mogły być równie dobrze zrealizowane na Kurpiowszczyźnie. Intuicja podpowiada mi, że może być jeszcze jeden, bardzo prozaiczny powód ucieczki dokumentu z Polski. A jest nim niewydolność instytucji produkujących filmy dokumentalne. Mam tu oczywiście na myśli, przede wszystkim, telewizję publiczną. To jej wieloletnia zapaść, całkowita niewydolność przejawiająca się w ograniczaniu lub wręcz zaprzestaniu produkcji i emisji polskiego dokumentu odcisnęła się niezbywalnym piętnem na pokoleniu młodych polskich dokumentalistów. Uznali oni, że muszą szukać tematów, inspiracji i pieniędzy gdzie indziej i zaczęli szerokim łukiem omijać trudną do zdobycia Twierdzę Woronicza.

Andrzej Titkow

***

Podsumowujemy dotychczasową dyskusję: Andrzej Fidyk, telewizyjny producent dokumentów twierdzi, że takiej tendencji nie ma. Krzysztof Gierat, dyrektor Krakowskiego Festiwalu Filmowego uważa, że wprawdzie Polski dokument odwrócił się od Polski, ale apeluje: nie każmy wracać naszym twórcom do ojczyzny. Piotr Bernaś, autor nagradzanego filmu "Paparazzi" przyznaje, że łatwiej przekonać potencjalnych producentów do projektu o międzynarodowym zasięgu. Artur Liebhart, dyrektor festiwalu Planete + Doc uważa, że to tendencja przejściowa, a filmy o Polsce będą powstawać zawsze. Marcin Bortkiewicz, reżyser pokazywanego w Cannes krótkometrażowego filmu fabularnego "Portret z pamięci", podpisuje się pod postawiona tezą nie widząc w niej zagrożenia. Józef Gębski, uznany scenarzysta i reżyser filmów fabularnych, dokumentalnych, m.in. "Sybiracy” czy „Z Achipelagu Gułag do Ameryki" twierdzi, że obraz świata bez kontekstu Polski jest niekompletny. Głos w sprawie postanowili zabrać także nasi blogerzy Krzysztof Koehler i Łukasz Adamski. Rozmawialiśmy także z Elizą Kubarską - realizującą dokument  "Na morzu z Badjao", która przyznaje, że łatwiej zrobić film daleko, bo do tego, co najbliżej nas często nie mamy dystansu. Sławomir Rogowski, autor filmu "Tala od różańca" i członek KRRiT, zwracając uwagę na kształtujący polski krajobraz filmu dokumentalnego rynek zamówień, opowiada się za stworzeniem specjalnego kanału TVP Dokument. Krzysztof Kopczyński mówi: dobry film można zrobić wszędzie: za płotem i na antypodach kuli ziemskiej. Wojciech Kasperski, autor filmów "Nasiona" i "Otchłań", zrealizowanych w Rosji uważa, że wybór tematu jest bardzo indywidualny. Każdy sam decyduje, czy skupia się na najbliższych czy rodzinie, na swoim społeczeństwie lub na społecznie odrzuconych. Maciej Pawlicki z kolei uważa, że możliwość robienia filmów na całym świecie jest przywilejem i pokusą dla dokumentalistów, jednak należy pamiętać, że Polska potrzebuje dokumentalistów. Janusz Chodnikiewicz twierdzi, że tendencja do szukania tematów za granicą nie stanowi problemu wobec corocznie startującej dużej grupy debiutantów. Problemem jest niewielka produkcja filmów dokumentalnych w Polsce w stosunku do zainteresowania widzów i poważnego potencjału twórczego. Wojciech Szczudło podkreśla, że dokumentaliści szukają tematów uniwersalnych. - Ten uniwersalizm można znaleźć wszędzie: w Polsce, Ameryce, Azji. - mówi producent.