65. KFF. Tantiemy w animacji – problemy i wyzwania na przyszłość

Na wstępie przypomniał, że w 2025 roku mija 30 lat od założenia w strukturach SFP Związku Autorów i Producentów Audiowizualnych, więc w stosunku np. do ZAiKS-u, ZAPA jest organizacją młodą, co stanowi jej wielką zaletę. ZAPA działa dynamicznie i, jak podkreśla Cezary Piekarczyk, została stworzona dla twórców przez twórców. 

W spotkaniu, oprócz członków i przedstawicieli Zarządu Sekcji, wzięli udział także najmłodsi uprawnieni – studenci ASP. Dlatego prelegent przybliżył historię i zasady funkcjonowania ZAPA, a także omówił podstawowe mechanizmy naliczania i przekazywania tantiem. – Nasz system prawny i legislacja w zakresie tantiem należą do najlepszych na świecie. Zawsze jednak jest coś do poprawy, zawsze można zrobić więcej i lepiej – zauważył. 

Cezary Piekarczyk, fot. T. Korczyński / KFF

Obecnie SFP-ZAPA, jak i całe Stowarzyszenie, w ramach którego działa, stoi przed istotnymi wyzwaniami.  Najważniejszym z nich jest rzecz jasna to doprowadzenie do zainkasowania i wypłat wprowadzonych w 2024 roku tantiem z internetu – obecnie toczy się proces negocjacji z platformami streamingowymi. Druga sprawa to aktualizacja katalogu czystych nośników. I tu po latach walki pojawia się promyk nadziei, bo sąd pierwszej instancji w 2025 roku uznał za  zasadne roszczenie SFP-ZAPA o wypłatę zadośćuczynienia z tytułu niezapewnienia przez państwo polskie godziwej rekompensaty dla twórców i producentów za korzystanie z ich utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego. Sąd zajmie się teraz wyliczeniem dokładnej kwoty odszkodowania. 

W polskim systemie tantiem, jak opowiadał Piekarczyk, jest jednak znacząca luka. SFP- ZAPA zajmuje się ochroną utworów audiowizualnych, gdy tymczasem w polskim ustawodawstwie nie ma czegoś takiego jak definicja utworu audiowizualnego, jest tylko definicja utworu. Utwór audiowizualny jest opisany w ustawie o kinematografii, ale nie  w ustawie o prawie autorskim. Jest to jeden z największych problemów w działalności ZAPA – tytułem przykładu, jednym ze skutków tego braku, jest brak wyraźnej granicy między reportażem a dokumentem.

Panel Sekcji Filmu Animowanego, fot. T. Korczyński / KFF

Polski system ma swoją specyfikę, która z jednej strony twórcom sprzyja, a z drugiej – wiąże się z pewnymi wyzwaniami. - Nie ma chyba na świecie drugiej organizacji, która miałaby tak szeroki katalog uprawnionych do tantiem. Jest to wynik wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2006 roku, który zmienił realia, jeśli chodzi o wynagrodzenie dla twórców -  tantiemy. Jest to kilkanaście zawodów, ,  które wchodzą w skład repartycji tantiem. Pula do podziału jest jedna i  im jest więcej do tego tortu chętnych, tym musimy się liczyć z pewnego rodzaju rozdrobnieniem wypłat, ale nie mamy na to wpływu. Takie jest nasze ustawodawstwo. Jedni będą narzekać, drudzy będą się cieszyć – skonstatował Cezary Piekarczyk. 

Właśnie z tego powodu z inicjatywy prezesa SFP Grzegorza Łoszewskiego powołano w 2024 roku okrągły stół w sprawie tantiem. – Jeśli państwo jako twórcy żyli w przeświadczeniu, że do końca nie wiadomo, w jaki sposób tantiemy są dzielone, kto decyduje o ich podziale, to okrągły stół powstał jako platforma wymiany opinii, perspektyw czy wręcz przeświadczeń, jak to powinno modelowo wyglądać – wyjaśniał Cezary. 

Miejscem takiej dyskusji są tradycyjnie także festiwale filmowe, dlatego duża część rozmowy poświęcona została dokładnie temu zagadnieniu. Twórcy i producenci animacji w rozmowie z Cezarym Piekarczykiem i Grzegorzem Łoszewskim zwracali uwagę na bardzo niskie wpływy z tantiem dla środowiska animacji. Animacja z natury rzeczy najczęściej ma kształt filmu krótkometrażowego albo krótkiego odcinka serialu, a w przypadku podziału tantiem czas trwania ma ogromne znaczenie. Jak zauważyli zebrani na ASP twórcy i producenci, nakład pracy twórcy w stosunku do ostatecznego czasu trwania tej produkcji jest ogromny.  Około  90 proc. animacji w Polsce to dzieła krótsze niż 20 minut. Algorytm jest tutaj dla animatorów mało korzystny. Wpływ na wysokość tantiem ma także miejsce eksploatacji, a  z tym się wiąże kolejny problem. – Likwidacja wieczorynki w TVP1, czyli programu o największej oglądalności w Telewizji Polskiej spowodowała realne straty dla samych twórców. Oglądalność kanałów TVP ABC i TVP ABC 2 jest znikoma. To jest też trochę zadanie dla nas. Chcemy zbadać, jak wygląda podejście do animacji na świecie w kontekście wynagrodzenia tantiemowego. Żeby stworzyć animację czasami potrzeba lat. Ze swojej strony SFP-ZAPA zawsze deklaruje gotowość współpracy w kontekście wsparcia organizacyjnego – podsumował Cezary Piekarczyk, jednocześnie zachęcając członków SFP do podejmowania inicjatyw w tym zakresie.

Zarówno on, jak i prezes Grzegorz Łoszewski podkreślali kluczowe dla decyzji o podziale tantiem znaczenie Rady Repartycyjnej SFP, dlatego środowisko animacji powinno dążyć do wyboru swojego przedstawiciela w tym niesłychanie ważnym ciele. – Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego jak animacja jest ważna, jak jest trudna, jak jest twórczo złożona. Nie należy się spodziewać, że zmiany wejdą w ciągu tygodnia czy dwóch. – Ustawa o tantiemach z internetu została podpisana przez prezydenta we wrześniu 2024, mamy już maj 2025, dalej działamy. Ale tutaj wydaje się to o tyle prostsze, że państwo nie muszą przekonywać zachodnich koncernów, tylko siebie nawzajem, swoich kolegów  - zakończył Cezary Piekarczyk.

 

Alicja Witkowska, Ewa Sobolewska, za nimi: Robert Sowa, Andrzej Orzechowski, fot. T. Korczyński / KFF

  Spotkanie „Tantiemy i prawa autorskie w animacji – jak działa zbiorowe zarządzanie?” odbyło się na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 30 maja 2025 roku.