Konferencja w Serocku (VI). Twoje prawo do tantiem

- Bardzo nam miło, że tak wiele osób wytrwało do końca – przywitali gości prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich Jacek Bromski i dyrektor ZAPA Dominik Skoczek. Rzeczywiście, mimo iż był to już piąty, wieńczący konferencję panel, na sali zgromadziło się bardzo wielu młodych twórców. Dyrekcja SFP-ZAPA postanowiła uporządkować wiedzę na temat tantiem, co okazało się bardzo dobry pomysłem – paneliści zostali dosłownie zasypani pytaniami o wynagrodzenia i walkę z piractwem internetowym.

Prezentację na temat działalności SFP-ZAPA prowadziła zastępczyni dyrektora Sylwia Biaduń. – ZAPA reprezentuje dzisiaj ponad 5700 autorów, prawie 700 producentów i twórców  zagranicznych na podstawie 76 umów o reprezentacji z zagranicznymi organizacjami zbiorowego zarządzania. SFP-ZAPA chroni producentów utworów audiowizualnych oraz autorów następujących kategorii: reżyserów, autorów scenariusza i dialogów, operatorów obrazu, scenografów, kostiumografów, dekoratorów wnętrz, operatorów dźwięku i montażystów. Jeśli chodzi natomiast o gatunki, które podlegają „tantiemizacji”, to są to: filmy i seriale fabularne, filmy animowane i dokumentalne, a także teatr telewizji, telenowela, sitcom i docu soap.

Radosław Chodziński, Sylwia Biaduń, Dominik Skoczek, Jacek Bromski, fot. Borys Skrzyński SFP

Każdy podmiot wykorzystujący utwory audiowizualne – czyli na przykład stacja telewizyjna, operator kablowy czy kino – jest zobowiązany do uiszczania opłat (tantiem), które następnie są przekazywane twórcom lub producentom za pośrednictwem właściwej OZZ, w tym wypadku, ZAPA. Utwór raz zrealizowany przynosi komuś zyski, wiec podmioty je wykorzystujące muszą się tymi zyskami podzielić. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych gwarantuje twórcom prawo do wynagrodzenia za korzystanie z ich twórczości na poszczególnych polach eksploatacji, którego nie można się zrzec w umowie z producentem. Dzięki korzystnej zmianie prawa autorskiego w 2000 roku (w której SFP miało także swój niebagatelny udział) obowiązek płacenia tantiem przeszedł z producenta na tego, kto wykorzystuje utwory audiowizualne (nadaje w telewizji, rozpowszechnia w sieciach kablowych, wyświetla w kinach itd.). Dla polskich twórców oznaczało to rewolucję, od tej pory to SFP miało narzędzia, by te wykorzystania monitorować.

Twórcy należący do SFP-ZAPA mają pewność, że powierzając swoje prawa w zarząd, będą otrzymywali należne im tantiemy. Ustawa o prawie autorskim upoważnia SFP-ZAPA do poboru wynagrodzeń na kilku polach eksploatacji: wyświetlanie w kinach, publiczne odtwarzanie np. w pokojach hotelowych, reemisja (czyli rozpowszechnianie w telewizji kablowej i na platformach satelitarnych), nadawanie (czyli emisja w telewizji), zwielokrotnianie (czyli produkcja nośników).

Radosław Chodziński, Sylwia Biaduń, Dominik Skoczek, Jacek Bromski, fot. Borys Skrzyński SFP

W praktyce jednak płatnicy często uchylają się od płacenia, dlatego sprawa kończy się w sądzie. Kiedyś SFP-ZAPA sądziła się głównie z telewizjami kablowymi, później potrzebne były też spory sądowe z multipleksami. Ostatnim głośnym procesem była wygrana przez SFP sprawa z siecią Cinema City, która uchylała się od płacenia tantiem przez ponad 10 lat! Cinema City przez ten okres nie tylko nie przekazywało wynagrodzeń należnych autorom, ale także odmawiało przekazywania informacji o swoich wpływach z wyświetlania filmów w kinach. Prawomocna wygrana z Cinema City za lata 2011-2013 przełożyła się na sukcesy negocjacyjne z innymi operatorami – Heliosem oraz Multikinem, z którymi podpisano ugody rozliczające okres niepłacenia tantiem oraz zawarto umowy na przyszłość. Dzięki m.in. takim sukcesom rok 2020 mimo pandemii zakończył się rekordowym inkasem. Pobrano na rzecz polskich i zagranicznych autorów i producentów kwotę 176 mln zł. - Sztab osób pracuje na to, żeby jak najszybciej te środki wypłacić uprawnionym. Bardzo pracochłonne jest przyporządkowanie praw do użyć. To wymaga potężnego systemu informatycznego, który ciągle rozwijamy – tłumaczyła Sylwia Biaduń. ZAPA prowadziła i prowadzi także ogromną liczbę spraw sądowych, były czasy, że było ich aż około 150 rocznie. Procesy ciągną się również latami.

Przedstawiciele ZAPA poprosili zebranych twórców – zwłaszcza licznie reprezentowanych młodych producentów z KIPA – o bardzo sumienne podejście do opracowania metryk utworów, które są podstawą wypłacania tantiem. – Metryka to wyrocznia – mówili. Zdarza się, że zgłoszone przez twórców prawa do utworów przekraczają w sumie 100 proc. (taka sytuacja czasem zdarza się, gdy jest kilku scenarzystów i jest konflikt). Wtedy zaczyna się problem, bo ujawnienie takiej sprzeczności powoduje blokadę pieniędzy dla twórców. A wypłaty z największych pól eksploatacji (nadania, reemisja) realizowane są dwa razy w roku (i tak częściej, niż w wielu innych OZZ-ach).

Alek Pietrzak, Monika Purzycka,  fot. Borys Skrzyński SFP

Warto przypomnieć, kto pobiera tantiemy i za co. I tak: autorzy za nadania, reemisję, wyświetlanie, czyste nośniki, publiczne odtwarzanie, zwielokrotnienia, udostępnienia w internecie (na razie to dość martwe pole, bo jak wielokrotnie pisaliśmy, ciągle czekamy na aktualizację listy nośników); producenci – za reemisję i – wciąż teoretycznie – za czyste nośniki.

Niestety, wciąż czekamy na implementację europejskiej Dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym, która skutkowałaby uregulowaniem pobierania tantiem z internetu od serwisów Vod i platform streamingowych. SFP walczy o to od wielu lat. Dyrektywa prowadzi także do przewrotu kopernikańskiego, jeśli chodzi o odpowiedzialność serwisów hostingowych i wszystkich platform umożliwiających użytkownikom udostępnianie swoich lub cudzych utworów (takich jak You Tube czy Facebook). - Od momentu jej implementacji za treści objęte prawami autorskimi udostępniane na popularnych serwisach odpowiada platforma a nie osoba, która dany utwór umieściła. Właściciele platform będą musieli skasować filmy lub ich fragmenty, jeśli nie mają odpowiedniej licencji nabytej od właściciel praw – tłumaczył dyrektor SFP-ZAPA.

Jednakże już teraz ZAPA inkasuje tantiemy z internetu za wykorzystania za granicą, przede wszystkim z Francji i Belgii, ale także z Szwajcarii, Włoszech, Hiszpanii czy Estonii. – Widzimy pewien trend. Wynagrodzenie za wykorzystania w sieci z zagranicy powoli doganiają tantiemy zagraniczne z nadań telewizyjnych. W 2020 roku proporcja ustawiła się w ten sposób: 35 proc. z VOD, 44 – z telewizji – mówiła Sylwia Biaduń. - Jeśli wiecie, że wasz film był gdzieś eksploatowany za granicą, ale nie macie tantiem, dajcie nam znać – apelowali przedstawiciele organizacji. Inkaso z zagranicznego VOD roku to już w tej chwili około 0,5 mln za 2020 rok za stosunkowo niewielką liczbę wykorzystanych filmów. Tendencja jest jednak wzrostowa.

Sektor audiowizualny liczy na to, że Ministerstwo Kultury przyspieszy prace nad implementacją dyrektywy, powinna ona zresztą zostać już przyjęta przez Polskę w czerwcu tego roku. Pojawiły się już sygnały, że odpowiednie zapisy prawne są przygotowywane. Przewidziane zmiany to prawa do tantiem dla autorów i wykonawców od platform streamingowych i serwisów VOD (Netflix, Polsat Box, C+ Online). Wynagrodzenie ma być proporcjonalne do sukcesów filmu, niezbywalne umownie, dochodzone przez organizacje zbiorowego zarządzania.  

Dominik Skoczek zaapelował do środowiska filmowego o solidarność i dbanie o interes rodzimych producentów niezależnych. Rozwiązania ustawowe powinny dotyczyć wszystkich autorów i producentów i wprowadzać obowiązek raportowania udostępnień filmów przez platformy.

Maciej Odoliński, fot. Borys Skrzyński SFP

  Konferencję zakończyła dyskusja na temat piractwa internetowego. Na sali było wielu twórców i producentów, którzy mają przykre doświadczenia na tym polu. Goście rozmawiali m.in. o platformach typu CDA czy Chomikuj, które świadomie wykorzystują lukę prawną, przymykając oczy na ruchy użytkowników, wrzucających tam nie swoje treści. W przygotowywanych przez resort rozwiązaniach prawnych tego typu „zamykanie oczu” (i ciągnięcie z tego korzyści) będzie wykluczone. Jeden z reżyserów i producentów, Maciej Odoliński opowiedział o swoich własnych doświadczeniach z dochodzenia praw do spiratowanych utworów na drodze sądowej. W tym przypadku sprawa skończyła się pomyślnie. Jak zauważył Dominik Skoczek, pokazuje to, jak wielkie znaczenie ma znajomość prawa i umiejętność jego interpretacji. Jacek Bromski wyraził nadzieję, że już wkrótce, mimo oporów, Dyrektywa o prawach autorskich zostanie w Polsce zaimplementowana, co z pewnością przełoży się na polepszenie sytuacji twórców sektora audiowizualnego.

Konferencję „Młode kino polskie – perspektywy” zorganizowało Stowarzyszenie Filmowców Polskich w dniach 26-28 listopada 2021 roku w hotelu Pan Tadeusz w Serocku. Zapraszamy do zapoznania się z cyklem artykułów na ten temat (ramka).