Branża filmowa w 2020 - podsumowanie (cz. I)

Decyzja Warnera, który postanowił tytuły udostępnić równolegle w kinach i czasowo na HBO Max, wpłynęła i wpłynie dalej na światowy rynek filmowy. Filmowcy na całym świecie zadają sobie pytanie, czy widzowie wrócą do kin, na jakie tytuły i na jakich warunkach. Oczekiwana od dawna wojna platform streamingowych zaostrza się na naszych oczach. Konia z rzędem temu, kto przewidzi jej finał.

Paradoksalnie jednak rok 2020 należał do udanych dla polskiego kina w świecie. Szereg prestiżowych nagród i nominacji dla rodzimych tytułów ugruntował niezłą (na razie wysoką jej zwać nie można)  pozycję naszej kinematografii. A co ważniejsze, środowisko filmowe zdało egzamin z sytuacji kryzysowej, potrafiło się dobrze zorganizować, przyjąć własne obostrzenia produkcyjne, nie pozwoliło sobie narzucić rozwiązań z zewnątrz, a przede wszystkim – wykazało się solidarnością.

Był to też ważny rok dla Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Bardzo pracowity, gdyż od marca pracownicy SFP i ZAPA nieustannie angażują się w pomoc twórcom filmowym. Na samym początku pandemii prezes Jacek Bromski podjął decyzję o przygotowaniu systemu wsparcia członków SFP, gdyż wiele osób z dnia na dzień pozbawionych zostało dochodów. Organizowana była szeroko zakrojona pomoc, rozwożono posiłki, wypłacano zaliczki, stypendia, dodatkowe fundusze dla członków nie pobierających tantiem itd. Był to też  silny rok dla działającego przy SFP Studia Munka: dwie pierwsze „sześćdziesiątki” ("Supernova" i "Eastern") krążyły po festiwalach i trafiły do międzynarodowej dystrybucji. Realizacja krótkich i długich metraży przebiega planowo. Dwa krótkie metraże zdobyły nagrody kwalifikujące do Oscara, obecnie trwa międzynarodowa promocja tych tytułów.  

"Boże Ciało", materiały dystrybutora Kino Świat

Styczeń  
Rok zaczął się serią sukcesów. „Supernova” Bartosza Kruhlika ze Studia Munka SFP otrzymuje dwie nagrody na festiwalu w Pune, w ten sposób rozpoczynając serię międzynarodowych laurów (przed lockdownem najlepszy polski debiut 2019 roku zdąży jeszcze zdobyć nagrodę irlandzkich krytyków w Dublinie). Bartosz Bielenia otrzymał prestiżowy tytuł European Shooting Star 2020 za rolę w „Bożym Ciele”. Na dodatek w Polsce – Paszport „Polityki”. Chwilę później przyszła wiadomość, na którą czekaliśmy – film  Jana Komasy dostał nominację do Oscara  w kategorii „film międzynarodowy”, i to w takim towarzystwie, że młody polski reżyser wydawał się przy tym z innej planety. Rozpoczęła się znakomita akcja promocyjna, wsparta przez PISF, zakończona oscarową nocą kilka tygodni później. Oscara nie zdobyliśmy, ale polska ekipa podbiła serca spontanicznością, radością i energią.

"Boże Ciało" i „Ból i blask” otrzymały polskie nagrody FIPRESCI, czyli Koła Piśmiennictwa SFP. „Wszystko dla mojej matki” Małgorzaty Imielskiej wygrało festiwal w Dhace. Pierwsze miesiące funkcjonowania zachęt finansowych PISF przyniosły pozytywne decyzje dla 26 projektów na łączną kwotę ponad 51 milionów złotych.  Do kin wszedł długo oczekiwany film Władysława Pasikowskiego "Psy 3. W imię zasad", a oryginalna kurtka Franza Maurera stała się jedną z najpopularniejszych tegorocznych aukcji WOŚP.

Zmarł słynny scenograf Maciej Putowski.

Luty
Powoli do Polski docierają informacje o zagrożeniu epidemiologicznym. Na jubileuszowe 70. Berlinale niektórzy jadą z niepewnością. Ale jest po co! Nowy film Mariusza Wilczyńskiego "Zabij to i wyjedź z tego miasta", który powstawał 14 lat, będzie miał w końcu premierę - w sekcji Encounters. Na festiwalu odbędzie się także premiera  „Szarlatana” Agnieszki Holland. A także odrestaurowanej wersji „Ostatniego etapu” Wandy Jakubowskiej – bilety wyprzedano dwa tygodnie wcześniej!

Co prawda „Jak zostałem gangsterem. Historia prawdziwa” Macieja Kawulskiego to pierwszy film, który w tym roku przekroczył granicę miliona widzów w polskim box office. Ale na prawdziwy hit frekwencyjny przyjdzie jeszcze chwilę poczekać. Bo "365 dni" Barbary Białowąs po premierowym weekendzie ma na koncie ma już ponad 450 tysięcy widzów.

16 lutego 2020 roku umiera reżyser teatralny i filmowy, scenarzysta i pisarz Jerzy Gruza. 12 lutego zmarł reżyser dokumentalista Andrzej Piekutowski. 27 lutego zmarł popularny i lubiany aktor, szef ZASP-u, Paweł Królikowski.

"Zabij to i wyjedź z tego miasta", fot. Gutek Film

Marzec
Miesiąc, w którym wszystko się zmieniło. Na początku miesiąca zapada decyzja – będzie konkurs na dyrektora FPFF w Gdyni! Tymczasem widzowie szturmują kina, wydaje się, że passa trwa! Rekordy popularności bije osławione "365 dni" Barbary Białowąs. Nagrody Akademii Filmowej ORŁY lecą oczywiście do „Bożego Ciała”. Nagrodę za osiągnięcia życia odbiera Maja Komorowska. Najlepszym dokumentem zostaje „Tylko nie mów nikomu” - Tomasza i Marka Sekielskich.

W Złotych Tarasach odbywa się huczna premiera wyczekiwanego nowego filmu Jana Komasy "Sala samobójców. Hejter". Dowiadujemy się, że film jest w konkursie festiwalu w Tribece! To ważny i prestiżowy amerykański festiwal. Piotr Sobociński jr. otrzymuje nagrodę P.S.C. za "Boże Ciało".  Chwilę później filmowcy spotkają się jeszcze na rozdaniu Złotych Taśm i to już będzie ostatnie spotkanie na kilka miesięcy. W połowie marca Polska zamiera.

Dystrybutorzy przesuwają premiery: „Easternu” Piotra Adamskiego (ze Studia Munka SFP), „Ziei” Roberta Glińskiego, "W lesie dziś nie zaśnie nikt" Bartosza M. Kowalskiego. Ostatecznie ten właśnie film trafi od razu do Netfliksa. Producenci i dystrybutor „Hejtera” po pierwszym tygodniu w kinach podejmują bezprecedensową decyzję: film idzie na portal TVN-u Player. Mimo zaporowej na pierwszy rzut oka ceny za odtwarzanie – ponad 30 zł, film jest hitem portalu.

Dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej Radosław Śmigulski publikuje apel w związku z wprowadzonym przez rząd stanem zagrożenia epidemiologicznego.  Produkcja filmów i seriali zostaje czasowo przerwana lub wstrzymana. Zwiększa się natomiast alokacja na „bezpieczniejszy” program Rozwój projektu. PISF powołuje zespół ds. kryzysu w branży kinematograficznej, złożony z przedstawicieli wszystkich branż kinematografii, który z miejsca rozpoczyna poszukiwanie konkretnych rozwiązań. -  Pieniądze z opłat z tytułu tzw. czystych nośników mogłyby pomóc przetrwać artystom komplikacje wywołane epidemią COVID-19 – mówi Jacek Bromski podczas pierwszego posiedzenia zespołu.

SFP rozpoczyna regularną pomoc seniorom, która trwa do dnia dzisiejszego. To dopiero początek działalności kryzysowej. - W związku z trudną sytuacją, w jakiej znaleźliśmy się wszyscy SFP-ZAPA zdecydowało o wypłacie ponadregulaminowych zaliczek socjalnych na poczet przyszłych wpływów z tytułu praw autorskich do filmów i seriali wszystkim uprawnionym współtwórcom – ogłosi pod koniec marca Jacek Bromski.

MKiDN zawiesza działalność szkół artystycznych i instytucji kultury. Zamykane są kina.

Dystrybutorzy i producenci a nawet festiwale filmowe przenoszą swój repertuar do sieci. Platformy internetowe nabierają treści. Wzrasta gwałtownie liczba subskrypcji. A już w grudniu 2020 roku przeglądarkową wersję Netflixa odwiedzi – już po raz kolejny - ponad 6 mln polskich użytkowników, czyli blisko 21 proc. wszystkich internautów w naszym kraju.

Festiwale filmowe na razie odwołują  edycje lub przesuwają, ale już pod koniec kwietnia zaczną przenosić się na platformy online. Największe sieci kinowe (m.in. Multikino, Helios i Cinema City) we wspólnym liście otwartym do ministra rozwoju apelują o pomoc.

Sejm przyjmuje nowelizację ustaw związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Artykuł 34. wprowadza zmiany w ustawie o kinematografii z dnia 30 czerwca 2005 roku. Zmiany następują w samej definicji filmu: „Filmem jest również utwór, który z powodu okoliczności niezawinionych nie został wyświetlony w kinie”.

Żegnamy popularnego aktora Emila Karewicza. Umiera wielki kompozytor Krzysztof Penderecki.

Orły 2020, fot. Borys Skrzyński

Kwiecień
Lockdown. Miesiąc po zamknięciu Kino pod Baranami startuje z pierwszą, pionierską platformą internetową. Ale to dopiero początek. Krzysztof Gierat, dyrektor Krakowskiego Festiwalu Filmowego podejmuje decyzję: robimy festiwal w terminie, ale online. Dzięki temu terminy premier międzynarodowych zostają utrzymane, a bramki oscarowe uchylą się w terminie. SFP rozszerza pomoc o „system wsparcia twórców nierepartycyjnych”. Duża część członków Stowarzyszenia Filmowców reprezentuje zawody filmowe, które nie posiadają prawa do tantiem, to m.in. charakteryzatorzy, reżyserzy castingu, kierownicy produkcji, drudzy reżyserzy, oświetlacze czy kaskaderzy. A w maju zarząd podejmuje decyzję o uruchomieniu specjalnego wsparcia dla członków Koła Młodych SFP. SFP-ZAPA stara się przyspieszyć wszystkie terminy repartycji i wypłat dla uprawnionych.

PISF otwiera system stypendiów dla przedstawicieli branży filmowej. Spływają wnioski i pojawiają się pierwsze wypłaty.

Resortowi kultury udaje się w końcu włączyć do opracowywanej aktualizacji tarczy antykryzysowej od dawna oczekiwane przez środowisko filmowe zapisy, dotyczące składki 1,5 proc. przychodu pobieranej od nadawców audiowizualnych usług medialnych na żądanie.

Rusza akcja #wspieramykinapolskie podczas której można wesprzeć lokalne kina w całej Polsce poprzez zakup biletów-voucherów online.

W związku z kryzysem w polskiej kinematografii Polski Instytut Sztuki Filmowej wprowadza zmiany w Programach Operacyjnych na 2020 rok. Zmian dokonano w oparciu o rozwiązania wypracowane przez zespół ds. kryzysu w branży kinematograficznej.

"Sala samobójców. Hejter" – najnowszy film Jana Komasy – wygrywa prestiżowy Tribeca Film Festival. To pierwszy polski film w historii, który znalazł się w konkursie głównym i pierwszy, który zdobył najważniejszą nagrodę za Najlepszy Zagraniczny Film Fabularny.

Tomasz Kolankiewicz w Gdyni, fot. Anna Rezulak

Maj
Filmoznawca Tomasz Kolankiewicz wygrywa konkurs na dyrektora artystycznego Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, ale będzie musiał jeszcze poczekać kilka miesięcy na oficjalną nominację. Na razie najbliższa edycja FPFF jest cały czas pod znakiem zapytania. Festiwal Filmowy Millennium Docs Against Gravity  zostaje przełożony. W sieci startuje za to Docs Against Isolation jako zapowiedź wrześniowej edycji Millennium Docs Against Gravity. Wielka popularność imprezy każe przyjrzeć się uważnie tej formie organizacji festiwalu.

W maju Stowarzyszenie Kin Studyjnych rusza z największym wirtualnym kinem w Polsce, zrzeszającym 47 kin studyjnych, na którym odbywać się będą nie tylko pokazy filmowe, ale także spotkania z twórcami i festiwale filmowe. To platforma mojeekino.pl, w ramach której swoje repertuary zaprezentują kina arthousowe z całej Polski. Platforma rozwija się i już wkrótce zapełnia świetnym repertuarem, a już jesienią trafią na nią covidowe festiwale filmowe.

Za to powoli ruszają plany filmowe, najpierw seriali telewizyjnych, a następnie filmów. Wszystko dlatego, że filmowcy błyskawicznie przygotowali Podstawowe zasady bezpieczeństwa na planie filmowym i przeprowadzili ich akceptacje przez rządowe organy. Zasady, dostępne na rządowym portalu koronawirusowym, są stosowane do dziś.

KIPA i Netflix ustanawiają fundusz pomocowy „Producenci pomagają ekipom”, z którego środków będą wspierani  członkowie ekip najbardziej dotkniętych skutkami pandemii. Netflix przekaże 2,5 miliona złotych na wsparcie freelancerów z polskiej branży telewizyjnej i kinowej.

Umiera wieloletni dyrektor Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie Włodzimierz Niderhaus. Wkrótce pożegnamy także reżysera dokumentalistę i byłego  dyrektora Wytwórni Filmowej Czołówka Janusza Chodnikiewicza. Światem kultury wstrząsa śmierć Jerzego Pilcha.

"Sala samobójców. Hejter", fot. J. Sosiński

Czerwiec
  Powoli, z pewnymi oporami, ruszają pierwsze kina studyjne, ruchu wielkiego na razie nie widać.

Publiczność wykupuje wszystkie miejsca na 60. Krakowskim Festiwalu Filmowym online. Wśród triumfatorów znajdują się tytuły, które teraz na stałe wejdą do kanonu najczęściej nagradzanych filmów roku: „Wieloryb z Lorino” Macieja Cuske, „Zwyczajny kraj” Tomasza Wolskiego, „Synek” Pawła Chorzępy, „Własne śmieci” Darii Kopiec, „Dalej jest dzień” Damiana Kocura. Forum Dokumentu i Animacji poświęcone jest kryzysowi covidowymi, ale także sprawie czystych nośników i tantiem z internetu. W ciągu ośmiu festiwalowych dni, podczas 230 filmowych seansów, pokazane zostały 172 najnowsze filmy dokumentalne, animowane i krótkometrażowe fabuły z całego świata, które obejrzało ponad 40 000 widzów. Ostatniego dnia festiwalu dla widzów otwiera się Kino pod Baranami. 

Marcin Stachowicz zostaje laureatem Konkursu im. Krzysztofa Mętraka.

Doskonałe wieści płyną z wirtualnego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Annecy. Film Mariusza Wilczyńskiego "Zabij to i wyjedź z tego miasta", uhonorowany zostaje wyróżnieniem Jury. Film startował w prestiżowym konkursie animacji pełnometrażowej. W ten sposób rozpoczyna się seria nagród dla filmu.  Tymczasem w Polsce na razie skromnie, ale wracają premiery kinowe – wśród nich "Eastern" Piotra Adamskiego. Dużych premier na razie nie ma, ale kina z nadzieją czekają na wrzesień. Kina przygotowują za to ofertę seansów prywatnych.

Żegnamy reżyserkę i działaczkę środowiskową Krystynę Krupską-Wysocką.

"Wieloryb z Lorino"  Macieja Cuskego: Srebrny Róg dla reżysera filmu o wysokich walorach artystycznych, Nagroda Prezesa SFP za montaż, nagroda dla najlepszego producenta polskich filmów krótkometrażowych i dokumentalnych, fot. KFF