Józef Gębski – dokument przede wszystkim

Pochodzi z Kielc. Kinem interesował się od dziecka. Już podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie ukończył historię sztuki (1965), aktywnie uczestniczył w amatorskim ruchu filmowym. Jest absolwentem Wydziału Reżyserii łódzkiej Szkoły Filmowej (1969; dyplom 1971). W trakcie studiów zaprzyjaźnił się z Antonim Halorem, z którym stworzył artystyczny tandem reżyserski. Już ich pierwszy wspólny film – „Testament” (1969), dokument poświęcony Tadeuszowi Borowskiemu, okazał się wielkim sukcesem, czego dowodem Srebrny Lajkonik na festiwalu w Krakowie (1970) oraz Nagroda Jury na festiwalu w Tours (1971). Razem zrealizowali jeszcze kilkanaście filmów dokumentalnych, m.in. uhonorowaną dyplomem na festiwalu krakowskim (1971) impresję o górniczej profesji „Czarne – zielone” (1971), wyróżniony w Tampere (1974) poetycki esej o dwóch pokoleniach Polaków „Jeden plus jeden” (1972), nagrodzony w Krakowie Brązowym Lajkonikiem (1973) montażowy dokument powracający do okrucieństw wojennych „Notatnik 14-ty” (1973).

Ten odnoszący sukcesy w kinie dokumentalnym reżyserski tandem ma na swym koncie również... filmy animowane – „Drzewo szczęśliwe” (1970), „Człowiek = człowiek” (1971) i „Nieustraszeni wykonawcy Mozarta K.K. 136” (1972), oraz fabularne debiuty, zarówno pełnometrażowy – „Opis obyczajów” (1972), jak i krótkometrażowy – „Klowni” (1975). Ta zabawna krótka groteska o cudownym dziecku wychowywanym przez rodzinę cyrkowców była ich filmem pożegnalnym. Od połowy lat 70. ubiegłego wieku każdy z członków tego niezwykle interesującego duetu artystycznego zaczął pracować wyłącznie na swoje konto.

Pierwszy samodzielny dokument Gębskiego – „Rozalia i Wojciech Grzegorczykowie, poeci ludowi w jesieni życia” (1976) to obraz jednego dnia z życia pary starszych ludzi mieszkających w starej, rozpadającej się chałupie. Piękna i wzruszająca impresja o ludzkim przemijaniu. Spośród ponad osiemdziesięciu filmów dokumentalnych nakręconych przez Gębskiego – niezwykle różnorodnych tematycznie i metrażowo – warto wymienić: „Próbę rekonstrukcji” (1976) o pierwszych latach powojennych, „Na anioł chłopski” (1978) o początkach niepodległego państwa polskiego, „Na Chełmskiej” (1979; współreżyseria: Ludwik Perski) o macierzystej wytwórni, „Dunikowski” (1983) o słynnym rzeźbiarzu, „Portret artysty we wnętrzu” (1985) o Jerzym Dudzie-Graczu, „Film znaleziony w Katyniu” (1992), „Zbrodnia na Kołymie” (1993), „AK. Armia podziemna” (1995), „Wiech moja miłość” (2000) o słynnym warszawskim literacie, „Filozofia futbolu” (2005), „Katyń” (2007). Wiele dokumentów Gębskiego zostało uhonorowanych prestiżowymi nagrodami, m.in.: „Bawiłem w Oświęcimiu” (1982) – wyróżnieniem CIDALC w Krakowie (1983), „203 sprawiedliwych” (1985) – nagrodą za próbę odnowienia form dokumentalnych, także w Krakowie (1986), „Sybiracy” (1988) – Srebrnym Lajkonikiem w Krakowie i II Nagrodą na Festiwalu Filmów Społeczno-Politycznych w Łodzi (1988), „Z archipelagu Gułag” (1989) – nagrodą w Lipsku (1990), „Picasso w Warszawie, czyli jak się to zaczęło” (1992) – Nagroda Główna w Keszethely (1983), „Nie zabijaj” (1991) – dyplom honorowy na łódzkim Festiwalu Mediów „Człowiek w Zagrożeniu” (1993).

Józef Gębski to twórca niezwykle wszechstronny, a zarazem pracowity. Obok ponad setki dokumentów, zrealizowanych solo lub w duecie , ma w swym dorobku kilka animacji, m.in. „Recordissimo” (1978) i „Okno na cały świat”(1979), komediowych fabuł krótko- i pełnometrażowych, m.in. „Filip z konopi” (1981) i „Smażalnia story” (1984), a także wiele niezwykle interesujących esejów, publikowanych na łamach m.in. „Filmu”, „Ekranu”, „Kina”, „Video Clubu”, „TelePro”, „Kwartalnika Filmowego”, „Magazynu Filmowego”. Pisze głównie o komedii, grotesce, gagu i o mistrzach filmowego rozbawiania. Jacques Tati, Charles Chaplin, bracia Marx, Woody Allen – to jego mistrzowie.

„Ludzie są aktorami na scenie świata. Warto jednak być także widzem” – powiedział kiedyś Tati. Drogi Józefie, kolejnych udanych filmów – i tych zrealizowanych, i tych obejrzanych.