Edward Zajiček – ikona polskiej produkcji filmowej

Jeden z twórców polskiej kinematografii powojennej. Związał się z nią jeszcze w czasie wojny, 1 lutego 1945 roku, kiedy – jak całe państwo – rodziła się niczym „feniks z popiołów”. W latach 1945-1946 pełnił funkcję kierownika Bazy Produkcyjnej Wytwórni Filmowej Wojska Polskiego w Krakowie. Był kierownikiem produkcji debiutanckiego popularnonaukowego filmu Tadeusza Makarczyńskiego „Łopuszna . Ziemia nieznana” (1945), zrealizowanego w ramach Warsztatu Młodych, jeszcze przed formalnym powstaniem Instytutu Filmowego w Krakowie. Warto wspomnieć, że z Warsztatu Filmowego Młodych oraz działającego w jego strukturze Kursu Przysposobienia Filmowego wyszli m.in. Wojciech Jerzy Has, Jerzy Kawalerowicz, Jerzy Passendorfer, Zbigniew Bochenek, Mieczysław Jahoda.

W 1946 roku Zajiček kierował produkcją „Wieliczki” (1946), dokumentu Jarosława Brzozowskiego, uhonorowanego Grand Prix w kategorii filmu oświatowego na festiwalu canneńskim (1946). Kolejne filmy, w których pełnił funkcję kierownika produkcji, to m.in.: krótkometrażowe dokumenty – „Skroplone powietrze” (1946) i „Ręce dziecka” (1946) Tadeusza Makarczyńskiego oraz pełnometrażowe fabuły – polsko-niemiecka ekranizacja powieści Stanisława Lema „Astronauci”, zatytułowana „Milcząca gwiazda” (1959), nagrodzona na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych w Trieście Złotym Asteroidem (1964), „Drewniany różaniec” (1964) Ewy i Czesława Petelskich, „Małżeństwo z rozsądku” (1967) Stanisława Barei, „Stajnia na Salvatorze” (1967) Pawła Komorowskiego, „Molo” (1968) Wojciecha Solarza, „Wniebowstąpienie” (1968) i „Album polski” (1974) Jana Rybkowskiego.

Edward Zajiček kierował w latach 1949-1950 warszawską Wytwórnią Filmów Dokumentalnych, a następnie – jako szef produkcji – związał się z Zespołami Filmowymi: „Syrena” (1955-1956), „Iluzjon” (1956-1967), „Kadr” (1972-1974). W latach 1970-1972 był dyrektorem ekonomicznym całej polskiej kinematografii.
Jest także charyzmatycznym pedagogiem: w latach 1961-1979 oraz od 1989 roku do chwili obecnej w łódzkiej Szkole Filmowej (w latach 1989-1996 jako prorektor), a w latach 1980-2006 był wykładowcą na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (w latach 1980-186 pełnił funkcję dziekana).

Jest autorem kilkunastu książek poświęconych historii gospodarczej polskiej kinematografii oraz ekonomice i organizacji produkcji filmowej, m.in.: „Podstawy ekonomiki pracy w produkcji filmowej” (1980), „Polska produkcja filmowa” (1983), „Zarys historii gospodarczej kinematografii polskiej” (2008), „Poza ekranem: kinematografia polska 1896-2005” (2009), „Zarys historii gospodarczej kinematografii polskiej. Tom I – Kinematografia wolnorynkowa w latach 1896-1939” (2015).

W 2005 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2013 uhonorowano go Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”, a trzy lata później – Nagrodą Stowarzyszenia Filmowców Polskich za wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej.

„Nie sama produkcja filmów jest tu ważna, lecz kultura produkcji filmowej. Kultura jako zmienna forma wytwarzania filmów i żywi ludzie, a nie «podmioty gospodarcze», uprawiający ową specyficzną działalność. Właśnie ten szerszy niż ekonomika i zarządzanie humanistyczny aspekt refleksji, poparty gruntowną znajomością wnikliwie odczytywanych przez badacza faktów, zapewnia po latach opracowaniom Edwarda Zajička ponadczasową wartość naukową” – jakże trafnie pisze prof. Marek Hendrykowski w pracy „Produkcja filmowa jako kultura”.