Westerplatte się broni…

W okresie, gdy w Polsce toczą się nowe spory związane z historią wojenną i powojenną, kiedy ze strony władz płyną zachęty do realizacji filmów patriotycznych, warto przypomnieć, jak nasze kino sobie z nimi wcześniej radziło. A radziło sobie różnie. Przykładem niech będą dwa filmy fabularne na ten sam temat – legendarnej obrony Westerplatte we wrześniu 1939 roku.

"Westerplatte" w reżyserii Stanisława Różewicza zrealizowane zostało w roku 1967, „Tajemnice Westerplatte” w reżyserii Pawła Chochlewa powstały 46 lat później. Ten pierwszy, 90-minutowy film był czarno-biały, nakręcony na taśmie 35 mm i potem – w roku 1971 – zaadaptowany na taśmę 70 mm. Drugi film, dwugodzinny, zrealizowano o wiele nowocześniej, w kolorze i – jak na wiek XXI przystało – z udziałem licznych efektów komputerowych.

Stanisław Różewicz robił swój film na podstawie scenariusza znakomitego pisarza Jana Józefa Szczepańskiego (notabene uczestnika kampanii wrześniowej 1939 roku, autora „Polskiej jesieni”). Wspólnie przygotowywali dokumentację – jeździli do Gdańska, rozmawiali z żyjącymi jeszcze obrońcami przyczółka, korzystali z zapisków dowódcy westerplatczyków majora Henryka Sucharskiego i wielu innych dokumentów. Postanowili, że obraz powinien mieć formę zbliżoną do dokumentu. Z tego też powodu aktorów dobierano według podobieństwa do prawdziwych żołnierzy z Westerplatte, a część zdjęć zrealizowano tam, gdzie rzeczywiście walczono o przetrwanie, m.in. na Wartowni nr 1. Z wielką pieczołowitością zadbano o kostiumy i rekwizyty.

Film Różewicza pokazuje grupę polskich żołnierzy broniących przed niemieckim najeźdźcą skrawka polskiej ziemi. Opowiada o sytuacji ludzi zamkniętych na niewielkiej przestrzeni i rozpaczliwie czekających na pomoc, która nie nadchodzi. Wprawdzie fabułę napędza też narastający konflikt majora Sucharskiego (skłonnego do poddania placówki) z kapitanem Franciszkiem Dąbrowskim (sugerującym walkę do ostatniej kropli krwi), to nie on wysuwa się na pierwszy plan. Twórcom "Westerplatte" bardziej, niż na epatowaniu tym konfliktem i scenami batalistycznymi (których zresztą  nie brakuje), zależało na możliwie najwierniejszej rekonstrukcji wydarzeń. I to się powiodło. "Westerplatte" jest swoistą kroniką dramatycznych wydarzeń i psychologicznie wiarygodną panoramą różnych zachowań oraz postaw w sytuacji skrajnego zagrożenia. Różewicz zrealizował film ujmujący prostotą i rzetelnością, stonowany, pozbawiony hurrapatriotycznych uniesień, daleki od ówczesnych propagandowych schematów, nie ośmieszający też niemieckiego wroga. Chwalono oddające stan nieustannego napięcia zdjęcia Jerzego Wójcika i świetnie współtworzącą klimat muzykę Wojciecha Kilara.