„Ziemia Obiecana” najlepszym polskim filmem w historii

28 grudnia 2015 roku, mija 120 lat od pierwszego publicznego pokazu filmu braci Lumière, czyli momentu narodzin X Muzy. Aby uczcić tę rocznicę, Muzeum Kinematografii w Łodzi oraz Zakład Historii i Teorii Filmu Uniwersytetu Łódzkiego zainicjowały projekt „12 filmów na 120 lat kina”, realizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich oraz portalem filmpolski.pl. 

Do uczestnictwa w przedsięwzięciu zostały zaproszone osoby profesjonalnie związane z filmem. Po pierwsze twórcy: reżyserzy, producenci, scenarzyści, autorzy zdjęć, scenografowie i kostiumolodzy, montażyści, autorzy muzyki filmowej i opracowań dźwięku. Po drugie – osoby związane z szeroko rozumianą kulturą filmową: krytycy, wykładowcy akademiccy, organizatorzy festiwali filmowych, dystrybutorzy, kierownicy DKF-ów, edukatorzy filmowi.

W projekcie „12 filmów na 120-lecie kina” ankietowani zostali poproszeni o wskazanie 12 tytułów „Najlepszych światowych filmów” oraz 12 tytułów „Najlepszych filmów polskich”. Chodziło o subiektywne wybory, dlatego w zaproszeniu do wypełnienia ankiety organizatorzy napisali: „dla celów naszego projektu za najistotniejszy przyjmujemy osobisty punkt widzenia; nie pytamy o najważniejsze filmy w historii kina, ale właśnie o filmy najlepsze Pana/Pani zdaniem. Idealnie byłoby, gdyby udało się »wymazać z pamięci« wszelkie powstałe już »rankingi arcydzieł« i akademickie podziały na mistrzów i outsiderów – jesteśmy ciekawi, na ile ustalone kanony sprawdzają się współcześnie, na ile zaś podlegają modyfikacji”.

Na ankiety odpowiedziało 279 osób. Wśród reżyserów filmowych: Filip Bajon, Andrzej Barański, Jacek Bromski, Piotr Dumała, Robert Gliński, Jerzy Hoffman, Agnieszka Holland, Janusz Kijowski, Borys Lankosz, Magdalena Łazarkiewicz, Juliusz Machulski, Janusz Majewski, Lech Majewski, Piotr Szulkin, Mariusz Wilczyński, Krzysztof Zanussi, Janusz Zaorski i  Maria Zmarz-Koczanowicz; wśród aktorów: Jerzy Stuhr, Wiktor Zborowski, Małgorzata Zajączkowska i Antoni Królikowski; wśród scenarzystów: Andrzej Bart, Józef Hen, Wojciech Tomczyk, Piotr Wojciechowski; wśród scenografów: Ewa Braun, Allan Starski; wśród autorów zdjęć filmowych: Jolanta Dylewska, Ryszard Lenczewski, Paweł Śmietanka, Arkadiusz Tomiak, Łukasz Żal; wśród kompozytorów: Jan Kanty-Pawluśkiewicz, Antoni Komasa-Łazarkiewicz, Michał Urbaniak; wśród producentów: Wojciech Danowski, Piotr Dzięcioł, Łukasz Dzięcioł, Dorota Ostrowska-Orlińska. A wśród wykładowców m.in. profesorowie Alicja Helman, Tadeusz Lubelski, Tadeusz Szczepański; wśród krytyków: Tadeusz Sobolewski, Zdzisław Pietrasik, Łukasz Maciejewski, Andrzej Kołodyński, Michał Oleszczyk, Jakub Mikurda. Najlepsze dwunastki wyglądają następująco:

Świat:
1.    "Osiem i pół" (8½, reż. Federico Fellini, 1963)
2.    "Obywatel Kane" (Citizen Kane, reż. Orson Welles, 1941)
3.    "Czas Apokalipsy" (Apocalypse Now, reż. Francis Ford Coppola, 1979)
4.    "Powiększenie" (Blowup, reż. Michelangelo Antonioni, 1966)
5.    "Ojciec Chrzestny" (The Godfather, reż. Francis Ford Coppola, 1972)
6.    "Lot nad kukułczym gniazdem" (One Flew Over the Cuckoo’s Nest, reż. Miloš Forman, 1975)
7.    "2001: Odyseja kosmiczna" (2001: A Space Odyssey, reż. Stanley Kubrick, 1968)
8.    "Pulp Fiction" (Pulp Fiction, reż. Quentin Tarantino, 1994)
9.    "Pół żartem, pół serio" (Some Like It Hot, reż. Billy Wilder, 1959)
10.    "Amadeusz" (Amadeus, reż. Miloš Forman, 1984)
11.    "Dawno temu w Ameryce" (Once Upon a Time in America, reż. Sergio Leone, 1984)
12.    "Amarcord" (Amarcord, reż. Federico Fellini, 1973)
Polska:
1.    "Ziemia obiecana" (reż. Andrzej Wajda, 1975)
2.    "Rękopis znaleziony w Saragossie" (reż. Wojciech Jerzy Has, 1965)
3.    "Popiół i diament" (reż. Andrzej Wajda, 1958)
4.    "Nóż w wodzie" (reż. Roman Polański, 1962)
5.    "Sanatorium pod klepsydrą" (reż. Wojciech Jerzy Has, 1973)
6.    "Pociąg" (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1959)
7.    "Przypadek"(reż. Krzysztof Kieślowski, 1981/1987)
8.    "Dzień Świra" (reż. Marek Koterski, 2002)
9.    "Matka Joanna od Aniołów" (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1961)
10.   "Ida" (reż. Paweł Pawlikowski, 2013)
11.    "Zezowate szczęście" (reż. Andrzej Munk, 1960)
12.    "Rejs" (reż. Marek Piwowski, 1970)

W wyborach na najlepszy film kinematografii światowej ankietowani wskazali 903 tytuły, natomiast polskiej 445.
- Wykazy „najlepszych filmów” i „najlepszych filmów polskich”, sporządzone w wyniku obliczeń indywidualnych ankiet uczestników projektu, nie są mianowicie Kanonem Najlepszych Filmów. To jedynie – tylko tyle i aż tyle – listy powstałe na podstawie uzyskanych zgłoszeń, jesienią 2015 r., koniec kropka! Gdyby przeprowadzić podobną ankietę rok wcześniej lub później, nawet na lekko zmodyfikowanej grupie osób – wyniki byłyby z pewnością odmienne – podkreśla dr Konrad Klejsa., pomysłodawca ankiety.

Daje się także zauważyć prymat filmów fabularnych nad innymi rodzajami filmu oraz zdecydowaną przewagę obrazów nakręconych przez mężczyzn. Najlepszy film zagraniczny zrealizowany przez kobietę – „Fortepian” Jane Campion znalazł się na 45 miejscu, a polski – „Kobieta samotna” Agnieszki Holland na 48. Widać również na czołowych pozycjach wielką reprezentację kina amerykańskiego oraz twórców włoskich.

Warto też dodać, że o ile wśród rodzimych filmów zwycięstwo „Ziemi obiecanej” było wyraźne, to wśród tytułów kina światowego przewaga „Osiem i pół” nad „Obywatelem Kane” była symboliczna.
Interesującym jest także fakt, że gdy „Osiem i pół” zdobywał Oscara, pokonał "Nóż w wodzie" Romana Polańskiego, który w zestawieniu polskich filmów zajął czwartą pozycję.

- Za dwa miesiące, czyli 29 lutego opublikujemy indywidualne wskazania respondentów, którzy wyrazili na to zgodę. Będzie można dowiedzieć się jakie filmy są najlepsze zdaniem wybitnych postaci polskiego kina – zapowiada Marzena Bomanowska, dyrektor Muzeum Kinematografii w Łodzi.