PORTAL
start
Aktualności
Filmy polskie
Box office
Baza wiedzy
Książki filmowe
Dokument
Scenarzyści
Po godzinach
Blogi
Konkursy
SFP
start
Wydarzenia
Komunikaty
Pożegnania
Zostań członkiem SFP
Informacje
Dla członków SFP
Kontakt
ZAPA
www.zapa.org.pl
Komunikaty
Informacje
Zapisy do ZAPA
Kontakt
KINO KULTURA
www.kinokultura.pl
Aktualności
Informacje
Repertuar
Kontakt
STUDIO MUNKA
www.studiomunka.pl
Aktualności
Informacje
Zgłoś projekt
Kontakt
AKTORZY POLSCY
www.aktorzypolscy.pl
Aktualności
Informacje
Szukaj
Kontakt
FILMOWCY POLSCY
www.filmowcypolscy.pl
Aktualnosci
Informacje
Szukaj
Kontakt
MAGAZYN FILMOWY
start
O magazynie
Kontakt
STARA ŁAŹNIA
www.restauracjalaznia.pl
Aktualności
Informacje
Rezerwacja
Kontakt
PKMW
start
Aktualności
Filmy
O programie
Kontakt
Portal
SFP
ZAPA
Kino Kultura
Studio Munka
Magazyn Filmowy
Stara Łaźnia
PKMW
MENU
W ostatniej dekadzie powstaje coraz więcej dokumentów o Powstaniu. Wiążę się to również z okrągłymi rocznicami tego tragicznego wydarzenia. O walkach w Warszawie mówiono językiem dokumentu już w czasach PRL-u, jednak był to często obraz zakłamany.
Całościowy obraz Powstania Warszawskiego

Pierwszym filmem dokumentalnym w polskiej kinematografii, który skupiał się nad całościowym obrazem walk o stolicę, były "63 dni" Romana Wionczka z 1969 roku. Reżyser opisał cały przebieg wydarzeń, naświetlił tło międzynarodowe i oparł się na bogatej dokumentacji filmowej. Niestety ocena polityczna została naznaczona stereotypami krążącymi od czasów wojny, głównie związanymi z wrogim podejściem komunistów do Armii Krajowej. W 1983 roku powstały „Sceny z Powstania WarszawskiegoTadeusza Makarczyńskiego, oparte w całości na zdjęciach fotoreportera Sylwestra „Krisa” Brauna. Reżyser wykorzystał fotografie zrobione podczas Powstania i ułożył je w logiczne, fabularne ciągi. Komentarz i muzyka dodają filmowi, stworzonemu z nieruchomym fotogramów, niezwykłej dramaturgii, dzięki której wytworzył się prawdziwy obraz tamtych dni. 

Klimat lat dziewięćdziesiątych, związany z upadkiem cenzury, przynosi kilka ważnych dokumentów. Krzysztof Lang w związku z 50. rocznicą wybuchu walk w 1994 roku reżyseruje "Powstanie Warszawskie 1944". Jest to pierwsza filmowa próba objęcia całości losów Powstania w wolnej Polsce. W pełnometrażowym dokumencie znalazły się archiwalne materiały z kronik, dokładny i nie zakłamany obraz historycznych wydarzeń i unikatowe wypowiedzi uczestników. Wyłania się tym sposobem wizja tragicznej sytuacji powstańców, relacjonowana chronologicznie. Rok 1994 przynosi również dwa cykle dokumentalne opisujące dzień po dniu walki powstańcze – „Kalendarium Powstania WarszawskiegoAndrzeja Trzosa-Rastawieckiego oraz „Powstanie Warszawskie dzień po dniuZbigniewa Wawra i Tadeusza Kondrackiego.


"Zdobyć miasto" Ewy Ewart, fot. TVN24

Kolejna pełna rocznica w 2004 roku znów skłania twórców do podjęcia tematyki Powstania. „Powstanie Warszawskie… 60 lat późniejAndrzeja Sapiji podejmuje próbę przybliżenia współczesnej młodzieży wydarzeń historycznych sprzed sześciu dekad. Liczne wypowiedzi znanych historyków (m.in. Norman Davies, Wojciech Roszkowski) pozwalają widzom spojrzeć w szerszym kontekście na międzynarodową sytuację polityczną oraz racje władz cywilnych i wojskowych w wyniku których doszło do zagłady miasta. W tym samy roku powstaje również film Zofii i Andrzeja Krzysztofa KunertówZa każdy kamień Twój…” próbujący ukazać dramatyzm Powstania poprzez losy kilkorga jego uczestników, znanych postaci ze świata kultury (m.in. Władysław Bartoszewski i Alina Janowska). Autorzy zwracają również uwagę na rolę cywilów i cudzoziemców, walczących w jednym szeregu z żołnierzami. Charakteryzują również udział formacji niemieckich i oddziałów kolaboracyjnych w stłumieniu walk.

Interesujący obraz z tamtych dni pokazał Michał Nekanda-Trepka w filmie "Zejść na ziemię" z 2012 roku. Po 60 latach w National Archives w Waszyngtonie odnaleziono tysiące nieznanych zdjęć lotniczych i naziemnych okupowanej Warszawy. To właśnie na nich zbudował swój film reżyser, dodając do tego komentarze młodych żołnierzy Wehrmachtu oraz unikatowe materiały archiwalne, w tym propagandowe kroniki filmowe z Generalnej Guberni.

Rok 2014 przynosi kolejne wypowiedzi filmowe, związane z hucznie obchodzoną 70. rocznicą Powstania Warszawskiego. Ewa Ewart w dokumencie "Zdobyć miasto" wspomina w dużej mierze o postawie zachodnich aliantów i Armii Berlinga, która wraz z jednostkami Armii Czerwonej opanowała w połowie września Pragę. Starając się spojrzeć na wydarzenia ze wszystkich stron, reżyserka przeprowadziła wywiady z angielskimi lotnikami, którzy pokonywali setki kilometrów, aby dostarczyć Warszawie broń i amunicję. Eugeniusz Starky w „Honorze miasta. Powstanie Warszawskie” przybliża polski zryw w kontekście najważniejszych wydarzeń końca wojny oraz powstań w Paryżu i Pradze.

Powstańcze kroniki

Unikatowe materiały filmowe, które zostały nakręcone przez operatorów Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, są dzisiaj wstrząsającym obrazem tamtych dni. Do czasów współczesnych udało się ocalić niewielką część zrealizowanych przez nich materiałów, które wraz upadkiem Powstania zostały ukryte. W 1989 Stefan Bagiński, jeden z powstańczych operatorów, oraz profesor Władysław Jewsiewicki, historyk filmu – starali się uporządkować pozostawiony materiał do przybliżonego stanu w jakim był wyświetlany w sierpniu 1944 roku w kinie Palladium. Do filmu "Warszawa walczy" dodano również komentarz, bowiem oryginalnie czytał go na żywo reżyser Antoni Bohdziewicz. W tym samym roku Polska Kronika Filmowa również wypuściła monograficzne wydanie składające się z materiałów BiP-u. W 1994 roku Andrzej Soroczyński powraca do tego tematu realizując „Powstańcze kamery”. Liczne wywiady z operatorami i fotoreporterami z okresu Powstania Warszawskiego, zostały zilustrowane oryginalnymi materiałami ich autorstwa. Przełom w postrzeganiu walk w stolicy przynosi dopiero "Powstanie Warszawskie" Jana Komasy z 2014 roku. Choć to nie jest dokument, tylko „pierwszy na świecie fabularny dramat wojenny non-fiction”, jak go określają sami twórcy, oparty został na tych samych materiałach filmowych stworzonych przez powstańczych operatorów. Kroniki zostały zrekonstruowane i pokolorowane, co sprawia, że pewne sceny wydają się nakręcone współcześnie. Przy takim odczuciu, świadomość tragedii Warszawy, uderza ze zdwojoną siłą. Krew i ogień, nieodłącznie królujące na ekranie, w swoich naturalnych barwach wybrzmiewają z ruin pacyfikowanego miasta.


Pokolorowane powstańcze kroniki w "Powstaniu Warszawskim" Jana Komasy, fot. Next Film

Inne aspekty Powstania Warszawskiego


Mówiąc o Powstaniu Warszawskim w dokumencie warto również wspomnieć o filmach, które skupiały się na pewnych, równie ważnych, ale mniej naświetlanych, aspektach z życia powstańczego. Zaskakującą historię pokazuje "Eksplozja ciszy" Katarzyny Rimpler z 2007 roku. Film opowiada o losach oddziału głuchoniemych żołnierzy walczących w Powstaniu Warszawskim. Bohaterowie nie słyszeli odgłosów walk, nadjeżdżających czołgów, wybuchów bomb, serii karabinów maszynowych i wystrzałów, a jednak nie ponieśli żadnych strat w ludziach. Oryginalna forma w sferze realizacji dźwiękowej ilustruje odmienność percepcji głuchoniemych i podkreśla trudności, z jakimi spotykali się w walczącej Warszawie.

Warto również wspomnieć o filmie „Radio powstańcze <Błyskawica>” z 1994 roku w reżyserii Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego. Autorzy przybliżają nam historię nadajnika stacji, który był w czasie powstańczych walk nieustannie przenoszony w inne miejsce. Radio informowało codziennie o ogólnej sytuacji w mieście w czasie Powstania, o kłopotach z bronią, żywnością i wodą, o powstańczej poczcie, wybuchu czołgu-pułapki itp. Miało ogromny wpływ na podniesienie morale cywilów i żołnierzy.


"Zejść na ziemię", fot. TVP

W 2004 roku Leszek Wiśniewski realizuje bardzo ciekawy dokument „Pojazdy powstańczej Warszawy”, w którym stara się zilustrować jakimi wehikułami poruszali się żołnierze Armii Krajowej w stolicy. Były to samochody, motocykle, pojazdy pancerne i czołgi zdobyte przez powstańców oraz przygotowane przez nich przed 1 sierpnia 1944 roku.

Powstały również dwa obrazy o działaniach Harcerskiej Poczty Polowej. Krzysztof Rogulski poświęcił jej film "Roznosiciele radości" z 2009 roku. Listonosze, często kilkunastoletni, tzw. Zawiszacy, często ryzykowali życie, aby dostarczyć przesyłkę w walczącym mieście. A przenieśli około 150 000 listów i paczek. Wielu cywilów wspomina, że dzięki tym listom, mogli dowiedzieć się, gdzie znajdują się ich rodziny i czy jeszcze żyją. Każda informacja o najbliższych była na wagę złota. Kolejny film opowiada o powstańczych listach, które odnaleziono w 2008 roku w Niemczech. Zakupione przez Muzeum Powstania Warszawskiego, wzbogaciły jego zbiory i stały się punktem wyjścia do filmu „Listy z barykadyEwy Żmigrodzkiej. Cytowane listy (odczytywane zza kadru) przeplatają wypowiedzi dawnych żołnierzy, m. in.: Edmunda Baranowskiego, Jerzego Kaczyńskiego, Zbigniewa Ścibora – Rylskiego oraz łączników Harcerskiej Poczty Polowej. W filmie pojawia się również doręczyciel listu, który dotarł do adresata dopiero 1968 roku.

Na koniec warto wspomnieć o tragedii, która wydarzyła się między 5 a 7 sierpnia 1944 roku na warszawskiej Woli. Zamordowano i spalono tam około 50 000 osób. W 1945 roku zebrano z ulic popioły ludzi tych ludzi. Było ich 12 ton. Michał Rogalski w 2008 roku postanowił nakręcić o tym film pt. "12 ton. Oni tam wszyscy są".

Nie sposób opowiedzieć o wszystkich dokumentalnych obrazach, w których pojawił się temat Powstania Warszawskiego. Dlatego skupienie się na obrazach najwybitniejszych, pozwala stworzyć ogólny obraz zmagań filmowców z tematem walk w stolicy.

Albert Kiciński
Artykuł redakcyjny
Ostatnia aktualizacja:  19.08.2014
Zobacz również
fot. TVN24
Kończy się nabór na festiwal "Okiem młodych"
W Kołobrzegu ruszyło "Sensacyjne Lato Filmów"
Copyright © by Stowarzyszenie Filmowców Polskich 2002 - 2024
Scroll