Ostatni z wielkich w Hollywood: Fitzgerald i kino

F. Scott Fitzgerald. Fot. materiały prasowe

Ostatnio mogliśmy go spotkać we francuskiej stolicy za sprawą "O północy w Paryżu", fantazji na temat nostalgii za przeszłością, często powracającej w jego utworach. U Allena ma on dwadzieścia kilka lat, jest nieokrzesanym pisarzem i ważną postacią paryskiej bohemy, przechadzającą się po nocnym Paryżu z żoną Zeldą i zaprzyjaźnionym Hemingwayem. Jak na wytrawnego ironistę, reżyser sportretował go dość ciepło, wcześniej składając mu hołd w "Zeligu" (1983), gdzie Fitzgerald pojawił się na archiwalnych zdjęciach. "O północy w Paryżu" otworzyło festiwal w Cannes dwa lata temu. W tym roku święto kina na Croisette rozpocznie się pokazem produkcji, dla której postać pisarza jest jeszcze bardziej znacząca – mowa oczywiście o jednej z najbardziej oczekiwanych premier roku, "Wielkim Gatsbym"Baza Luhrmanna. Sam Fitzgerald bywał na Lazurowym Wybrzeżu często, niemal każdej wizycie w Europie. Jego życie wiązało się zresztą z ciągłymi przenosinami i podróżami. Urodzony w Minnesocie, już w dzieciństwie przeprowadzał się pięć razy. Na studia wyjechał do Princeton, a w czasie pierwszej wojny światowej został porucznikiem w Alabamie. Po studiach mieszkał przez chwilę w Nowym Jorku, a później rozpoczął podróże po Starym Kontynencie. Na dłużej związał się z dwoma miejscami, uosabiającymi Amerykański Sen: wieżowcami Manhattanu i wzgórzami Hollywood. W pierwszym z nich odnosił pierwsze sukcesy, drugie doprowadziło go do zguby.

Kadr z filmu "Wielki Gatsby" (1974). Fot. materiały prasowe

Słynny kronikarz epoki jazzu pierwsze literackie próby czynił jeszcze jako trzynastolatek, gdy napisał kryminał, publikowany w odcinkach na łamach szkolnej gazetki. W kolejnych latach wydał pięć powieści i kilkadziesiąt opowiadań. Jego debiutancka, częściowo autobiograficzna powieść "Po tej stronie raju" (1920), okazała się bestsellerem. Jeszcze większy sukces odniósł utwór wydany pięć lat później – "Wielki Gatsby", spisany w kawiarniach Montmartre. Powieść stała się głosem "straconego pokolenia", którego dojrzewanie przypadło na czas I wojny światowej. Historia straconego idealisty i jego nieszczęśliwej miłości przyniosła też czarującą wizję Ameryki lat 20., krainy ogarniętej prohibicją, pulsującej jazzem i tętniącej marzeniami o lepszym życiu. Okazała się ona na tyle efektowna, że zaledwie rok później przeniesiono ją na ekran. Reżyserem ekranizacji był Herbert Brenon, a w Jaya Gatsby’ego wcielił się amant kina niemego, Warner Baxter. Wszystkie kopie filmu w nieznanych okolicznościach zaginęły, ale w następnych dekadach utwór doczekał się pięciu – licząc tę najnowszą – adaptacji. Na ekran przeniesiono też inne powieści Fitzgeralda, m.in. "Kiedy ostatni raz widziałem Paryż" (1954) Richarda Brooksa, "Czuła jest noc" (1962) Henry’ego Kinga i "Ostatniego z wielkich" (1976) Elii Kazana. Niektóre adaptacje cieszyły się większym powodzeniem niż część tekstów pisarza, który pod koniec lat 20. zaczął popadać w długi. Żadna kolejna powieść nigdy nie powtórzyła też sukcesu "Wielkiego Gatsby’ego".

Kadr z filmu "Wielki Gatsby" (2013). Fot. Warner

Co ciekawe, sam autor miał ambiwalentny stosunek do kina, traktując je jako podrzędną formę rozrywki, znacznie mniej dojrzałą od literatury. Nie zaszkodziło mu to spróbować szczęścia w Fabryce Snów, dokąd przeprowadził się w 1937 roku, licząc, że pisanie scenariuszy wybawi go od kłopotów finansowych. I jeśli wierzyć opinii Hitchcocka, że "pracę nad filmem kończy się w momencie, gdy stawia się ostatnią kropkę w scenariuszu, a reszta to tylko rutyna", to Fitzgerald, mimo deklarowanej niechęci do Dziesiątej Muzy, był odpowiedzialny za realizację kilkunastu produkcji. Napisał scenariusz m.in. do "Marii Antoniny" (1938) W.S. Van Dyke’a i Juliena Duviviera oraz "Kobiet" (1939) George’a Cukora. Współpracował też przy "Przeminęło z wiatrem" (1939), choć napisane przez niego sceny ostatecznie nie zostały nakręcone. Wiele jego scenariuszowych projektów, jak ten poświęcony Marii Skłodowskiej-Curie, w ogóle nie doczekało się realizacji. Wzmagało to jego rosnącą depresję i alkoholizm. W ostatnich miesiącach życia pracował nad "Ostatnim z wielkich" – monumentalną w zarysie powieścią, której nigdy nie ukończył. Na jego pogrzebie po nagłej śmierci w wieku 44 lat pojawiła się garstka osób. Niewielu miał wówczas przyjaciół, bądź fanów swej prozy, choć jeszcze niedawno, podobnie jak Gatsby, wierzył, że "jest u celu, tak blisko był spełnienia swoich marzeń. Nie wiedział, że już są za nim, gdzieś w tyle, w rozległym mroku za miastem, gdzie ciemne pola republiki roztaczają się wśród nocy".