Off Plus Camera: Kryzys i ucieczka

W udręczonym zimą Krakowie stopniał śnieg i zostawił po sobie brud, a nad brukiem Rynku Głównego wyrosły charakterystyczne niebiesko-żółte sztandary. Po raz szósty rozpoczął się festiwal Off Plus Camera.

Do dobrze znanego korowodu dzieciaków, turystów, meneli i żarłocznych gołębi dołączyli jeszcze uczestnicy festiwalu: obnoszący na smyczach karnety, przepychający się przez tłum w stronę kin lub odwiedzanych w przerwach między seansami delikatesów. Opatuleni w szmateksowe szaliczki studenci kierunków humanistycznych krążą między salami wykładowymi i projekcyjnymi, zagraniczni goście w asyście organizatorów przechadzają się spacerowym krokiem, łącząc przyjemne role celebrytów z pożytecznym zwiedzaniem. Nie czuć jednak przesilenia, zbliżenia się do masy krytycznej – miasto jest zatłoczone, ale takie jest przecież cały rok. Zgiełk rozchodzi się po starych kościach Rynku Głównego.


Kadr z filmu "Krzyk mocy". Fot. Off Plus Camera

Chociaż zima odeszła, to kryzys trwa dalej. Zaświadczy o tym grecko-francuski reżyser Costa-Garvas, gość tegorocznej Off Plus Camery. Festiwal otworzył pokaz jego najnowszego filmu, „Żądzy bankiera”, opowiadającej o wiecznie głodnych rekinach finansjery. Jeśli poprzednie dwie edycje otwierały dzieła raczej słuszne, nobliwe i polubowne – „Niepokonani” Petera Weira i „Lady A” Luka Bessona – to obraz Costy-Garvasa stanowi mocniejsze wejście. Jego przedłużeniem ma być sekcja „Oblicza kryzysu”. Zobaczymy w niej globalny krajobraz po przegranej bitwie z kapitalizmem.

O nadciągającej bitwie między brukiem a elitą tego świata mówi też „Krzyk mody” Sally Potter, pokazywany w sekcji „Nadrabianie zaległości”. To wizualny i narracyjny eksperyment – całość zbudowana jest z nagrywanych na komórce wywiadów, które niejaki Michelangelo przeprowadza na tle blue boxa z przedstawicielami modowej branży. Prawie wszyscy są ostentacyjnie cyniczny i zblazowani, patologicznie narcystyczni i bezdennie puści. Mówią o sztuce, religii, polityce, marzeniach i pięknie, ale głównie mówią o sobie – wydrążeni ludzie na targowisku próżności. W międzyczasie dochodzi do tragedii, tragedia przedostaje się do mediów, a rozwścieczony tłum wychodzi na ulicę. Jako eksperyment „Krzyk mody” jest filmem spełnionym. Postacie są odpowiednio zróżnicowane, dialogi napisano tak, aby podtrzymywały równocześnie napięcie i tajemnicę, a zmieniający kolory blue box nadaje całości równocześnie psychodelicznego i upiornie sztucznego charakteru. Jako krytyka branży „Krzyk mody” nie wychodzi jednak poza komiksową satyrę. Najbardziej siermiężna staje się ona w scenie, kiedy fotoreporter zadaje Michelangelo retoryczne pytanie: „Jeśli jesteś na wojnie i widzisz leżącą na ziemi zakrwawioną staruszkę, to co zrobisz – podasz jej rękę, czy pstrykniesz wiekopomne zdjęcie?”


Kadr z filmu "Święta góra". Fot. Off Plus Camera

"Święta góra" Alejandro Jodorowsky'ego, kultowy film z lat 70., prezentowany w sekcji „Kino spod ciemnej gwiazdy”, dla odmiany całkowicie odwraca się od doczesności. Reżysera – także mima, psychoterapeutę, maga i znawcę tarota – interesują wyłącznie sprawy ostateczne. W świecie, który na zmianę przypomina starożytną cywilizację i futurystyczną antyutopię, grupa ludzi wyrusza w stronę tytułowej góry, aby osiągnąć oświecenie. Po dwóch godzinach wysłuchiwania bełkotliwych aforyzmów i doświadczania naładowanych symbolami halucynacji spotykają na szczycie świata Jodorowsky'ego we własnej osobie; ten wyjaśnia im, że cały czas grają w filmie. Jest w „Świętej górze” coś bezgranicznie kabotyńskiego. Chociaż Jodorowsky wchodzi w buty proroka, to tak naprawdę jest Szalonym Kapelusznikiem – i w tym, o dziwo, tkwi jego największa siła. Mieszając wątki biblijne z popkulturą, odprawiając magiczne rytuały i serwując obrazy rodem z okładek albumów ze space rockiem, tworzy jeden z najbardziej olśniewających wizualnie filmów w historii kina. Zaprezentowane w nim wizje – oparte na inscenizacji, scenografii i charakteryzacji, a nie na efektach komputerowych – prawie w ogóle się nie zestarzały. Ciągle mogą służyć za celuloidowy ekwiwalent LSD.


Kadr z filmu "Upstream Color". Fot. Off Plus Camera

Filmem równie eskapistycznym, co "Święta góra", jest pokazywany w Konkursie Głównym „Upstream Color” Shane'a Carrutha. Równie, ale w zupełnie inny sposób – jeśli Jodorowsky funduje widzowi złoty strzał ze stężonej dawki cudowności, to Carruth drażni się z nim, jedynie sugeruje nadnaturalny kontekst. Tak jak i w jego poprzednim dziele, skonstruowanym jak puzzle „Wynalazku”, podstawową figurą stylistyczną jest tutaj elipsa. Śledzimy historię kobiety, która po tajemniczym porwaniu musi mozolnie rekonstruować swoje wspomnienia – to wszystko zostaje pochlastane na stole montażowym do granic jakiejkolwiek czytelności. Obserwujemy strzępki: urywki gestów i rozmów, obrazy, które się ze sobą rymują, oraz takie, które wydają się nie mieć ze sobą nic wspólnego. Na początku ta formuła działa i fascynuje, ale tylko na początku – potem wychodzi na jaw, że to wszystko jest metodą „kija i marchewki”; że „Upstream Color” nie spełnia swoich obietnic. Chociaż Carruth uprawia sztukę zaciemnienia i rozdmuchiwania w wirtuozerski sposób, to przekracza granicę, za którą słowo „pretensjonalność” nabiera pejoratywnego znaczenia. Chce się przekłuć ten balon, po swojemu wypełnić dziury w scenariuszu. Po seansie zastanawialiśmy się ze znajomymi m.in. nad tym, czy powracające w filmie obrazy trzody chlewnej, na zmianę upiorne i czułe, to ukłon w stronę „Babe – świnki z klasą” czy PETA.