11 czerwca w warszawskim Kinie Kultura odbędzie się uroczysty pokaz zrekonstruowanego cyfrowo filmu "Ucieczka z kina „Wolność” Wojciecha Marczewskiego (1990). W dniach 12-14 czerwca w kinie Kultura w Warszawie i w kinie Polonia w Łodzi odbędą się seanse dla widzów.
Organizatorami premiery są: Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Studio Filmowe Tor i Kino Kultura oraz twórcy projektu KinoRP, a jego specjalnymi gośćmi – reżyser Wojciech Marczewski, operator Jerzy Zieliński oraz inni twórcy filmu, między innymi Janusz Gajos, Teresa Marczewska i Piotr Fronczewski.
Kadr z filmu "Ucieczka z kina "Wolność", fot. SF Tor
Historia cenzora próbującego opanować „bunt materii” byłaby innym filmem, gdyby prawdziwy cenzor na 2 lata nie zatrzymał scenariusza. Interwencja urzędnika z osławionego budynku przy ul. Mysiej sprawiła, że Ucieczka z kina „Wolność” (1990) stała się filmową parabolą transformacji ustrojowej. Czy rzeczywiście udało się nam, jako społeczeństwu i poszczególnym jednostkom, uciec od narzucanych ról czy schematów myślenia do wolności bez cudzysłowu? To pytanie – 23 lata po przełomie – warto zadać, a znakomitym pretekstem ku temu jest czerwcowa premiera zrekonstruowanego cyfrowo filmu.
Wojciech Marczewski, choć współtworzył w latach 70. Kino Moralnego Niepokoju, dystansował się wobec nurtu: Podział na my i oni wydawał mi się ogromnym uproszczeniem. W moich filmach celowo podkreślam, że moi bohaterowie – to ja, że cenzor to również ja, że tak naprawdę cenzorów w Polsce jest 40 mln, a nie 532. Do jakiego stopnia się obroniliśmy, do jakiego stopnia byliśmy skuteczni? Nie wystarczy tropienie i niszczenie systemu.
Stąd też główny bohater, cenzor okręgowy, symbol aparatu represji, jest postacią niejednoznaczną. I tragiczną: niegdyś poeta, ceniony krytyk teatralny, teraz cenzurujący cudzą twórczość i świadomy swojej roli w fałszowaniu rzeczywistości. „Bunt materii” w postaci aktorów odrzucających na ekranie narzucone sobie role staje się dla bohatera początkiem osobistej przemiany. Jego – dosłowne i metaforyczne – przejście na stronę rebeliantów to szansa na odrodzenie. Zamierzony pierwotnie finał filmu miał sugerować, że została ona wykorzystana, ale ostatecznie reżyser pozostawił otwarte zakończenie. Dla współczesnego widza pewne aluzje są nieczytelne – choćby padające z ust bohatera „bydło”, odnoszące się do prawdziwego zdarzenia, gdy za puszczenie pozornie niewinnego komentarza w filmie przyrodniczym („bydło pasie się na górze”) cenzor stracił pracę – za to aspekt psychologiczno-etyczny pozostaje, mimo upływu lat i zmiany ustroju, aktualny. Tak samo jak kwestia wolności, do której reżyser podchodzi sceptycznie: „Gdy patrzy się na świat przez więzienne okienko, wszystko, co na zewnątrz, wydaje się piękne, a potem, gdy już wejdzie się w tę rzeczywistość, dostrzega się w niej kolejne ograniczenia i bariery. Łącznie z tymi, które sami sobie stwarzamy”. Czy zatem wszyscy jesteśmy cenzorami?
Akcja filmu dzieje się w latach 80. XX wieku. Cenzor okręgowy wobec „buntu materii”: postaci wyświetlanego w kinie „Wolność” filmu Jutrzenka porzuciły narzucone sobie role i nawiązały kontakt z widzami. Urzędnik stosuje środek zapobiegawczy: każe wykupić wszystkie seanse. Ta forma cenzury okazuje się jednak mało skuteczna – wirus buntu przenosi się na ulice: ludzie, wzorem bohaterów filmu, zaczynają śpiewać Requiem Mozarta. Gdy partyjna „góra” nakazuje spalić kopię filmu, cenzor, w którym grająca Małgorzatę aktorka rozpoznaje niegdysiejszego poetę i krytyka teatralnego, przechodzi, dosłownie i w przenośni, na stronę ekranowych bohaterów. Wędrówka po dachach kamienic i spotkania z postaciami wyciętymi przez siebie w trakcie cenzorskiej kariery stają się dla niego podróżą w głąb sumienia i początkiem drogi do wolności.
Jeden z najbardziej oryginalnych filmów okresu przełomu. Podszyta absurdem, nawiązująca do "Mistrza i Małgorzaty" Bułhakowa i "Purpurowej róży z Kairu" Allena metaforyczna opowieść o końcu opresyjnego ustroju. Pozbawione czarno-białych schematów, symboliczne – poprzez postać cenzora – pożegnanie systemu, ale też uniwersalna opowieść o człowieku, który, choć upadł, próbuje odzyskać godność i wolność. Złota Kaczka ’90 dla najlepszego filmu, Grand Prix na Festiwalu w Gdyni i nagroda aktorska dla znakomitej kreacji Janusza Gajosa.
Rekonstrukcja Ucieczki z kina „Wolność” jest dziełem The Chimney Pot rekonstrukcją dźwięku zajmowała się firma Joanna Napieralska i Iga Stankiewicz.
Projekt KinoRP to przedsięwzięcie zainicjowane w roku 2008 przez firmę KPD i koordynowane przez Cyfrowe Repozytorium Filmowe, którego partnerami są obecnie: Studio Filmowe KADR, Studio Filmowe TOR, Studio Filmowe ZEBRA, The Chimney Pot, Yakumama Film, Studio Filmowe TPS, Sound Place i Studio Company.
Projekt KinoRP honorowym patronatem objął Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski.
Projekt KinoRP to przedsięwzięcie zainicjowane w roku 2008 przez firmę KPD i koordynowane przez Cyfrowe Repozytorium Filmowe, którego partnerami są obecnie: Studio Filmowe KADR, Studio Filmowe TOR, Studio Filmowe ZEBRA, The Chimney Pot, Yakumama Film, Studio Filmowe TPS, Sound Place i Studio Company.
Premiery odbywają się w kinie KULTURA w Warszawie, należącym do Stowarzyszenia Filmowców Polskich.
Dotychczas w Kulturze odbyły się kinowe premiery rekonstrukcji cyfrowych następujących filmów:
- "Życie rodzinne" Krzysztofa Zanussiego
- "Miś" Stanisława Barei
- "Nikt nie woła" Kazimierza Kutza
- "Nie lubię poniedziałku"Tadeusza Chmielewskiego
- "Giuseppe w Warszawie" Stanisława Lenartowicza
- "Barwy ochronne" Krzysztofa Zanussiego
- "Mniejsze niebo" Janusza Morgensterna
- "Eroica" Andrzeja Munka
- "Zaklęte rewiry" Janusza Majewskiego
- "Niewinni czarodzieje" Andrzeja Wajdy
- "Jowita" Janusza Morgensterna
- "Constans" Krzysztofa Zanussiego
- "Rękopis znaleziony w Saragossie" Wojciecha Jerzego Hasa
- "Salto" Tadeusza Konwickiego
- "Ostatni dzień lata" Tadeusza Konwickiego, Jan Laskowski
- "Vabank" i "Vabank II" czyli riposta Juliusza Machulskiego
- "Zaduszki" Tadeusza Konwickiego
- "Wesele" Andrzeja Wajdy
- "Trzeba zabić tę miłość" Janusza Morgensterna
- "Do widzenia, do jutra..." Janusza Morgensterna