PORTAL
start
Aktualności
Filmy polskie
Box office
Baza wiedzy
Książki filmowe
Dokument
Scenarzyści
Po godzinach
Blogi
Konkursy
SFP
start
Wydarzenia
Komunikaty
Pożegnania
Zostań członkiem SFP
Informacje
Dla członków SFP
Kontakt
ZAPA
www.zapa.org.pl
Komunikaty
Informacje
Zapisy do ZAPA
Kontakt
KINO KULTURA
www.kinokultura.pl
Aktualności
Informacje
Repertuar
Kontakt
STUDIO MUNKA
www.studiomunka.pl
Aktualności
Informacje
Zgłoś projekt
Kontakt
AKTORZY POLSCY
www.aktorzypolscy.pl
Aktualności
Informacje
Szukaj
Kontakt
FILMOWCY POLSCY
www.filmowcypolscy.pl
Aktualnosci
Informacje
Szukaj
Kontakt
MAGAZYN FILMOWY
start
O magazynie
Kontakt
STARA ŁAŹNIA
www.restauracjalaznia.pl
Aktualności
Informacje
Rezerwacja
Kontakt
PKMW
start
Aktualności
Filmy
O programie
Kontakt
Portal
SFP
ZAPA
Kino Kultura
Studio Munka
Magazyn Filmowy
Stara Łaźnia
PKMW
Wciąż aktualne, obyczajowe kino Janusza Nasfetera i żywiołowe, pełne emocjonujących przygód filmy Stanisława Jędryki, to żywy dowód na to, że kiedyś produkowano w Polsce wcale znakomite produkcje dla dzieci i młodzieży. 1
fot. SFP
Powstanie filmu dla dzieci i młodzieży datuje się na okres twórczej „odwilży”, jaki nastał w Polsce w połowie lat pięćdziesiątych XX w. Dzięki temu zapewne, wczesnym filmom w tej kategorii, generowanym przez Szkołę Polską, udało się uniknąć siermiężnego zideologizowania i rzewnego sentymentalizmu.
Pierwszym filmem, który zainaugurował powstanie tego specyficznego działu kinematografii był "Król Maciuś I" (1958 r.) Wandy Jakubowskiej, adaptacja znanej książki Janusza Korczaka. Jej bohaterem jest potężny, dziecięcy reformator (w tej roli Juliusz Wyrzykowski). Film został zrealizowany z wielka starannością (opiekę na scenariuszem sprawował sekretarz Korczaka, Igor Newerly), w oparciu o barwne zdjęcia Stanisława Wohla.
Sukces, jakim okazał się film, pociągnął za sobą szereg kolejnych adaptacji filmowych: „Awantura o Basię” (1959 r.), „Szatan z siódmej klasy” (1960 r.) Marii Kaniewskiej, na podstawie prozy Kornela Makuszyńskiego; „O dwóch takich, co ukradli księżyc” (1962 r.) Jana Batorego – historia psotnych bliźniaków, Jacka i Placka (w tych rolach Jarosław i Lech Kaczyńscy) wg scenariusza Jana Brzechwy; oraz „Historia żółtej ciżemki” (1961 r.), reżyserski debiut Sylwestra Chęcińskiego (a także aktorski Marka Kondrata). Jest to wyjątkowa pod względem scenograficznym, baśniowa miniatura o powstaniu Ołtarza Wita Stwosza, na podstawie książki Antoniny Domańskiej.
Jednym za najważniejszych twórców kina młodego widza w Polsce był Janusz Nasfeter. W okresie Szkoły Polskiej nakręcił dwa filmy nowelowe: „Małe dramaty” (1958 r.) i „Kolorowe pończochy” (1960 r.) Pytany o adresatów swoich filmów, mówił: „Jedni twierdzą, że robię filmy dla dorosłych, inni, że dla dzieci, a ja chciałbym, aby one były dla wszystkich”
Po przemianach obyczajowych jakie zaszły w latach sześćdziesiątych, nowe filmy Janusza Nasfetera odchodzą od baśniowego, onirycznego charakteru. By lepiej trafiać do młodych odbiorców reżyser (i jednocześnie współtwórca scenariuszy) używa mocniejszego języka, jego filmy staja się poważniejsze, naładowane dramatyzmem. W takim tonie powstaje film "Abel, twój brat" (1970 r.), którego akcja rozgrywa się w latach trzydziestych XX w. To mocne, sprawnie skonstruowane kino psychologiczne, skierowane tak do dzieci, jak i rodziców. Film powiada o tragicznych wydarzeniach, rozgrywających się w szkole, w środowisku rówieśników. Reżyser podejmuje trudny temat odmienności i braku akceptacji otoczenia, wykluczenie i negatywne skutki tych zjawisk. Pojawia się pytanie o funkcję, jaką w wychowaniu młodzieży odgrywa szkoła, jak radzi sobie z ich problemami i frustracją. W głównych rolach występują młode aktorskie talenty: Filip Łobodziński i Henryk Gołębiowski.
Akcja innego filmu Nasfetera z tego okresu, „Motyle” (1973 r.), toczy się w czasie równoległym, na mazurach. Film opowiada perypetie grupy nastolatków spędzających wspólnie wakacje na wsi. Bohaterowie przeżywają pierwsze fascynacje, wzruszenia, zawody miłosne. Nowe doświadczenia włączają ich w skomplikowany system relacji międzyludzkich, od dawna obecny i obowiązujący w świecie ludzi dorosłych.
Obok Janusza Nasfetera czołowym twórcą kina młodego widza był Stanisław Jędryka. Zasłynął przede wszystkim ze znakomitych adaptacji opowiadań Adama Bahdaja, przedstawiających przygody nastoletnich chłopaków. Pierwszym filmem o tej tematyce był siedmioodcinkowy serial „Do przerwy 0:1” (1969 r.), którego akcja rozgrywa się w powojennej Warszawie. Film został zrealizowany także w wersji kinowej jako „Paragon, gola!” (1970 r.) Następnym popularnym cyklem były „Wakacje z duchami” (1970 r., także siedem odcinków), gdzie akcja toczyła się w nawiedzonym zamku. Rok później Stanisław Jędryka zrealizował „Podróż za jeden uśmiech”, również siedmioodcinkowy serial dla młodzieży, w którym ponownie w głównym rolach pojawili się Filip Łobodziński i Henryk Gołębiowski. Czołowy tandem kina młodych widzów trafił do obsady kolejnego – najbardziej rozpoznawalnego, kultowego serialu dla młodzieży – „Stawiam na Tolka Banana” (1972 r.) W 1974 r. Jędryka nakręcił „Koniec wakacji”, film fabularny na podstawie opowiadania Janusza Domagalika, którego główny bohater, w wyniku wydarzeń losowych gwałtownie wkracza w dorosłość i musi stawić czoła towarzyszącym jej trudnościom.
Sporo uwagi dzieciom, ich zachowaniom i problemom poświęcił film oświatowy. Najwybitniejszą przedstawicielką filmu o dzieciach i dla dzieci była Jadwiga Żukowska, autorka licznych dokumentów poświęconych psychologii rozwojowej m.in.: „Moje nie dam” (1964 r.), „Skąd się biorą dzieci” (1966 r.), „Zazdrość” (1967 r.), a także fabularyzowanych filmów dokumentalnych dla dzieci: „Dzidka” (1972); „Darek Dziedziech” (1975 r.)
Fabularnym filmem dla dzieci i młodzieży zajmowali się także Wojciech Fiwek: film „Ewa Ewa” (1971 r.) to pozbawiona dialogów opowieść o uczuciach, „Pogrzeb Świerszcza” (1978 r.) – historia dziecka cierpiącego na depresję, „Zielone kasztany” (1985 r.) przedstawiają perypetie Marka, którego największym marzeniem jest zawodowa gra w piłkę nożną w warszawskim klubie „Legia”, zaś „Antek” (1971 r.) i „Jeśli serce masz bijące” (1980 r.) to filmowe adaptacje utworów Bolesława Prusa i Edmunda Amicisa.
W 1969 r. w Poznaniu odbył się pierwszy Ogólnopolski Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży. Wśród zaproszonych twórców znaleźli się m.in. Zofia Ołdak, reżyserka przede wszystkim filmów lalkowych: „Pchła szachrajka” (1967 r.), „Sam jak pies” (1969 r.), opowieści o przygodach pieska w kratkę, na podstawie której powstał również serial, filmów fabularnych: „Zginął pies” (1976 r.) i dokumentalnych: „Łata” (1988 r.); Jadwiga Kędzierzawska, autorka seriali telewizyjnych „Tomek i Pies” (1964-1965 r.), „Z przygodą na ty” (1966-1968 r.) opowiadającego o drużynie harcerskiej, „Ucieczka – wycieczka” (1972 r.), poświęconego wakacyjnym przygodom i wspomniany już Stanisław Jędryka.
W kontekście filmów dla dzieci i młodzieży należy wspomnieć o potężnej produkcji lat siedemdziesiątych – dwuczęściowej adaptacji powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” (1973 r.). Film wyreżyserował Władysław Ślesicki. Przygody dwójki małych Europejczyków zostały znakomicie sfotografowane na oryginalnych tłach afrykańskiej pustyni. Zdjęcia do filmu kręcono w Sudanie, zaś do ról autochtonów zaangażowano nieparających się aktorstwem, rdzennych mieszkańców Afryki.
Kontynuując wątek adaptacji literatury młodzieżowej warto choćby wspomnieć filmy „Dziewczyna i chłopak” (1982 r., zmontowany z serialu) Stanisława Lotha według powieści Hanny Ożogowskiej (historia rodzeństwa, które na okres wakacji postanawia zamienić się rolami) oraz „Czarne stopy” (1987 r.) Waldemara Podgórskiego na podstawie książki Seweryny Szmaglewskiej o obozie harcerskim w Górach Świętokrzyskich.
W 1984 r., na ekrany polskich kin weszła „Akademia Pana Kleksa” Krzysztofa Gradowskiego. Film robił wrażenie przede wszystkim rozbudowaną scenografią i znakomitymi piosenkami, a panujące w Akademii zasady i program nauczania stanowiły barwna alternatywę dla skostniałego systemu edukacji w socjalistycznej szkole podstawowej.
Kino młodego widza operowało także tytułami jednoznacznie skierowanymi do młodzieży starszej. W większości pełniły one rolę apelu, funkcję interwencyjną przestrzegając przed zbyt szybkim wkraczaniem w dorosłość. Należą do nich filmy „Kto wierzy w bociany” (1970 r.) Heleny Amiradżibi-Stawińskiej i Jerzego Stawińskiego, „Seksolatki” (1971 r.) Zygmunta Hübnera, „Jezioro osobliwości” (1972 r.) Jana Batorego według znakomitej książki Krystyny Siesickiej oraz „Szklana kula” (1972 r.) Stanisława Filipowicza, portret młodzieży krakowskiej, zafascynowanej alternatywnym sposobem bycia miejscowego kloszarda.
Przypisy:
1. Na podstawie: T. Lubelski, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2009.
2. Cyt. za: R. Włodek, Janusz Nasfeter – dziecko tez człowiek, w: Autorzy kina polskiego, G. Stachówna, J. Wojnicka [red.], Kraków 2004, s. 11.
Gabriela Urbańska
Ostatnia aktualizacja: 14.12.2013
Polskie Kino Młodego Widza
Światowa premiera „Latającej maszyny” w Pekinie
Copyright © by Stowarzyszenie Filmowców Polskich 2002 - 2024