Męskie sprawy

We wstępie do swej książki o generale Taczaku, pierwszym dowódcy powstania wielkopolskiego, Bogusław Polak pisze: "Przepustkę do historii w pierwszym rzędzie uzyskali uczestnicy zrywów zakończonych klęskami. Byłoby to zjawisko zrozumiałe, gdyby równoległym nurtem podnoszono zasługi autorów powstań zwycięskich. Tak jednak nie jest". Nic dziwnego więc, że marsz powstańców wielkopolskich na polskie ekrany trwał aż 70 lat. Film Jana Kidawy jest bowiem pierwszym obrazem poruszającym tę tematykę, jeśli nie liczyć dwóch, niezbyt udanych filmów dokumentalnych zrealizowanych w latach 70. A i on powstał nie z wewnętrznej potrzeby czy "artystycznego zrywu", ale na zamówienie Ministerstwa Kultury i Sztuki. Kidawa-Błoński, który miał wcześniej na koncie tylko jeden film fabularny "Trzy stopy nad ziemią", zarzekał się, że nie chce opowiadać tylko o powstaniu, ale o sprawach szerszych, odnoszących się do narodowej tradycji. Dlatego "Męskie sprawy" nie relacjonują przebiegu powstania, nie są jego panoramą, ale raczej na gorąco realizowanym reportażem o narastaniu wydarzeń aż do momentu wybuchu powstania.
Akcja filmu rozgrywa się w listopadzie i grudniu 1918 r. w bliżej nieokreślonym mieście niedaleko Poznania. Bohaterami są kilkunastoletni chłopcy, którzy rwą się do walki z Niemcami: wypisują hasła na ścianach, konspirują i marzą o zdobyciu niemieckich koszar. Za przystąpieniem do walki jest też Maks, dezerter z armii niemieckiej, kuzyn Turowskich, miejscowych właścicieli browaru, rodziny o starych tradycjach powstańczych. Ale Józef Turowski, senior rodu, uważa, że trzeba spokojnie poczekać na postanowienia konferencji pokojowej. Tymczasem w mieście komitet obywatelski powołuje legalną Straż Ludową do pilnowania porządku i bezpieczeństwa. Chłopcy nie dają jednak za wygraną i wreszcie udaje im się zdobyć potrzebną broń. Gdy w Wigilię jeden z nich - Jasio Ministrant - ginie od ciosu nożem zadanego przez niemieckiego wyrostka, młodzi nieodwołalnie postanawiają wyruszyć do walki, zwłaszcza że w Poznaniu trwa już powstanie. Gdy dochodzi do strzelaniny, ginie Zyga, wnuk Turowskiego. To ostatecznie przełamuje skrupuły dziadka, który wraz z młodymi przystępuje do szturmu koszar. Akcja kończy się zwycięstwem, ale Turowski przypłaca je życiem. Po jego pogrzebie bracia Klingerowie proponują Gundzi, 10-letniej wnuczce Turowskiego i jedynej jego spadkobierczyni, by sprzedała rodzinny browar, ale dziewczynka nie wyraża na to zgody.
Wprawdzie akcja filmu prowadzona jest z pozycji narratora obiektywnego, jednak Gundzia, grana przez Karolinę Czernicką piekielna dziewczynka, typ starej-malutkiej, sprytnej, palącej wszystko, w czym jest choć odrobina nikotyny i ogrywającej bezlitośnie dorosłych w kości, cały czas przewija się przez film, wnosząc pierwiastek humoru, ironii, dystansując się od owych "męskich spraw".