Dziady

Każde wystawienie "Dziadów" Adama Mickiewicza było w Polsce wydarzeniem, to jednak - w reżyserii Kazimierza Dejmka - zapisało się w sposób wyjątkowy nie tylko w historii teatru polskiego, lecz także w powojennych dziejach kraju. Przede wszystkim inscenizacja Dejmka była pod każdym względem wyśmienita, wręcz fascynująca. Jak wspominają aktorzy, dostarczała im i widzom szczególnych przeżyć artystycznych. Od początku jednak działo się wokół niej coś niezrozumiałego. Zastanawiające na przykład było to, że inicjatywa wystawienia "Dziadów" wyszła z ówczesnego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Co więcej, inscenizacja tego właśnie dramatu - aż trudno w to uwierzyć -miała uświetnić obchody Rewolucji Październikowej i reżyser, który tego nie chciał, musiał walczyć o przesunięcie daty premiery.
Ostatecznie premiera odbyła się 25 listopada 1967 roku. Skończyła się, jak wspomina Gustaw Holoubek, czymś w rodzaju zbiorowego szaleństwa. Nagle aktorzy poczuli się na scenie wolni, nie skrępowani polityką, na przekór polityce - cieszyli się. Pierwsze spektakle przebiegły spokojnie. Widzowie oczywiście bili brawo, bo spektakl na to ze wszech miar zasługiwał. Z czasem jednak brawa zaczęły się rozlegać w momentach o wymowie szczególnej. W końcu na widowni doszło do czegoś, co można było uznać za demonstrację polityczną, lecz co zarazem wyglądało na prowokację. Interweniował KC PZPR. Uznano, że w tym kształcie "Dziady" nie mogą być nadal wystawiane, zaszkodzić to może bowiem stosunkom z ZSRR. W końcu - przede wszystkim za sprawą Zenona Kliszki - zapadła decyzja, że 31 stycznia 1968 roku spektakl zejdzie z afisza. Wówczas grupa studentów Uniwersytetu Warszawskiego i PWST postanowiła iść tego dnia do Teatru Narodowego i zademonstrować swoje niezadowolenie z tego powodu. Po wyjściu z teatru młodzież złożyła kwiaty pod pomnikiem Adama Mickiewicza. Można uznać, że w takich okolicznościach zrodziła się studencka opozycja.
W interesującym filmie Marek Drążewski zbiera wspomnienia uczestników tamtych pamiętnych wydarzeń. O "Dziadach" opowiadają: Gustaw Holoubek, Jan Kobuszewski, Krystyna Kamieńska, Tadeusz Borowski, Lech Ordon, Wojciech Alaborski, Mieczysław Kalenik, Bogdan Baer, a także Jitka Stokalska - asystentka Dejmka, Artur Starewicz - sekretarz KC PZPR ds. kultury oraz ówcześni studenci - m.in. Damian Damięcki, Sławomir Kretkowski i Jan Lityński oraz Jacek Kuroń. Autor wykorzystuje zarejestrowane na taśmie fragmenty pamiętnego przedstawienia, archiwalne zdjęcia i artykuły prasowe.