Łupaszko

Film jest opowieścią o losach Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" - jednego z najwybitniejszych partyzanckich dowódców liniowych w czasie II wojny światowej i w okresie walk zbrojnych z sowiecką okupacją po zakończeniu działań wojennych.
Część 1: Część pierwsza dokumentu obejmuje lata 1910-1944, czyli od narodzin bohatera do wkroczenia sowietów do Wilna. Zygmunt Szendzielarz urodził się w marcu 1910 roku w Stryju k. Lwowa. Był najmłodszym dzieckiem. Miał ogromny respekt dla ojca i bardzo kochał matkę, którą do końca się opiekował. Od dzieciństwa chciał naśladować starszego brata - kawalerzystę, który za postawę bojową w szeregach Orląt Lwowskich został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Idąc jego śladem, ukończył szkołę podchorążych i po otrzymaniu stopnia porucznika został skierowany do 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich, gdzie dowodził szwadronem. W wojnie obronnej 1939 roku bił się w szeregach armii Prusy, a następnie w grupie operacyjnej gen. Władysława Andersa. Po klęsce nie złożył broni. W 1940 roku znalazł się w Związku Walki Zbrojnej na terenie Wilna. W 1943 roku, w rejonie jeziora Narocz, po rozbiciu przez sowietów oddziału "Kmicica" zorganizował na bazie ocalałych z niego żołnierzy oddział partyzancki AK, przekształcony jesienią tegoż roku w V Brygadę, która z czasem - w związku z ponawiającymi się próbami likwidacji odziału - przez sowiecką partyzantkę - otrzymała przydomek "Brygada Śmierci". Wysokie walory dowódcze i organizacyjne, dbałość o żołnierzy i miejscową ludność postawiły go w rzędzie najpopularniejszych dowódców polskiej partyzantki na Wileńszczyźnie. Jego partyzancki pseudonim - "Łupaszko" - stał się głośny także poza tym rejonem. Dostrzegając jego waleczność i umiejętności, przełożeni awansowali go w 1944 roku do stopnia rotmistrza, a następnie - majora. Odnosił sukcesy w walkach z jednostkami wojsk niemieckich i podporządkowanymi im litewskich oraz partyzantką sowiecką. W sierpniu 1944 roku, otoczony przez wojska sowieckie w rejonie Porzecza, rozwiązał brygadę, pozostawiając żołnierzom możliwość wyboru: powrót do domu - lub wspólne przebijanie się do Warszawy.
Część 2: Druga, a zarazem ostatnia część dokumentalnej opowieści o losach Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" i jego żołnierzy, przypomina "powojenną" już działalność dzielnego dowódcy, jego aresztowanie, proces i wykonanie wyroku. Po rozwiązaniu odziału pod Porzeczem w sierpniu 1944 roku - "Łupaszko" przedostał się na Białostocczyznę, gdzie nawiązał kontakt z Komendą Okręgu AK Białystok. W kwietniu następnego roku odtworzył tam V Brygadę Wileńską. W jej skład weszli żołnierze z innych brygad wileńskich, dezerterzy z Ludowego Wojska Polskiego i żołnierze miejscowej siatki konspiracyjnej AK. Teren, na którym operował "Łupaszko", był obszarem, który częściowo znalazł się w jurysdykcji białoruskiego okręgu NKWD, na jego inną część skierowano sowieckie siły wojskowe do zwalczania polskiego podziemia. Przystąpiły one do zmasowanych działań przeciwko żołnierzom AK, a także zastraszania ludności wspierającej ich bardzo aktywnie. Aresztowanych NKWD przesłuchiwało w sposób bestialski, tysiące ludzi wywożono na wschód. W takiej sytuacji działania były coraz trudniejsze i ryzykowne. We wrześniu, na rozkaz Komendy Okręgu WiN Białystok, przeprowadził częściową demobizację podległych mu oddziałów i wyjechał do Gdańska. Nawiązał tam kontakt z ppłk. Antonim Olechnowiczem "Pohoreckim", komendantem "eksterytorialnego" Okręgu AK Wilno, któremu się podporządkował. Olechnowicz zaproponował "Łupaszce" pracę w terenie a więc dowództwo oddziałów leśnych. "Łupaszko" od kwietnia 1946 roku dowodził oddziałami partyzanckimi występującymi jako V i VI Brygada Wileńska, które operowały na północnych terenach Polski - od Pomorza Zachodniego po Białystok. Przy czym V Wileńska Brygada AK operowała przede wszystkim na terenie Borów Tucholskich oraz Warmii i Mazur a VI - podlegająca również "Łupaszce" - dowodzona przez "Wiktora" a później "Młota" - na Białostocczyźnie. Oddziały "Łupaszki" Przeprowadziła wiele udanych akcji zbrojnych i propagandowych przeciwko sowietom i tzw. "władzy ludowej", sytuacja jednak stawała się coraz trudniejsza. Rok 1948 był rokiem generalnej rozprawy z polskim podziemiem niepodległościowym. W marcu zostaje rozbita struktura ośrodka mobilizacyjnego wileńskiego okręgu AK. W całym kraju aresztowano ponad sześćset osób, w tym płk. Antoniego Olechnowicza. 30 czerwca 1948 roku agenci UB aresztowali takż mjr. "Łupaszkę". We wrześniu 1950 roku "Łupaszko" stanął przed wojskowym sądem rejonowym w Warszawie. Skazano go na wielokrotną karę śmierci. Wyrok został wykonany.
Majora Szendzielarza i V Brygadę AK wspominają jego żołnierze i przyjaciele, m.in.: Lidia Lwow-Eberle, Aldona Rymsza, Janina Smoleńska, Rajmund Drozd, Mikołaj Sprudin, Olgierd Christa, Marian Kiersnowski, Józef Bandzo, Wacław Szewieliński, Edward Jarkowski, Edward Pisarczyk i inni; oraz dr Henryk Piskunowicz - historyk. Film kończy msza święta odprawiona za mjra "Łupaszkę" i jego żołnierzy w kościele pod wezwaniem św. Brygidy w Gdańsku.