Chrzestny dar

Po II wojnie światowej dla nowych władz Polski stało się bardzo ważne, by znaleźć potwierdzenie, że ziemie, które znalazły się w jej granicach, powróciły do macierzy w wyniku sprawiedliwości dziejowej. Na całym Pomorzu - od Gdańska aż po Szczecin - podjęto badania archeologiczne. Wykopaliska miały potwierdzić polskość Wybrzeża. Naukowcy uświadomili sobie wówczas, że stan badań polskiej archeologii jest dalece niedoskonały. Paradoksalnie, wiecej wiedziano o tym, jak żyli ludzie w czasach Biskupina, a więc 500-600 lat p.n.e., niż o tym, jak przebiegał rozwój tych ziem i procesy dziejowe we wczesnym państwie polskim w X i XI wieku n.e. Badania prowadzone w okolicach Gdańska stały się szansą dla świeżo upieczonych absolwentów studiów archeologicznych. Powoli odsłaniano kolejne warstwy osadnicze. Odkopano resztki miasta spalonego przez Krzyżaków. Potem - pod nimi - ślady osady rybackiej. Zgromadzono setki przedmiotów i ich fragmentów, a nawet odcięty warkocz rudawych włosów. W 1954 roku, po 7 latach intensywnych prac, naukowcy dotarli do warstwy z końca X wieku. Pracowano już w wodzie i błocie. Wreszcie osiągnięto calec, czyli pierwszą warstwę osadniczą. Doszło wówczas do sensacyjnego odkrycia. Odnaleziono drewniany krzyżyk - dwie wąskie deszczułki spojone drewnianym gwoździkiem - otoczony pływakami z kory. Znalezisko świadczyło o tym, że ten, kto tak ułożył krzyżyk i pływaki, pragnął, by siła nowej wiary przyniosła pomyślne połowy. Symbol tej wiary zaś musiał pochodzić z czasów św. Wojciecha i był chrzestnym darem ofiarowanym nowym wyznawcom przez niego samego albo też Gaudentego, lub św. Bernarda. Znalezisko pokazało europejskość Polski. Było namacalnym śladem myśli politycznej Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Mówiono o tym na konferencjach naukowych, lecz nigdy na szerszych forach. Na ten temat był zapis cenzorski. Zdjęcia, na których zarejestrowano okoliczności i przedmiot odkrycia, usunięto z Kroniki Filmowej. Nie był to odpowiedni czas na mówienie o dowodach wielowiekowej obecności chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Prace archeologiczne prowadzone w okolicach Gdańska i to ważne odkrycie wspominają w filmie uczestnicy badań: Jerzy Kmieciński, Zofia Hołowińska, Waldemar Chmielowski, Aleksandra Chmielowska, Eleonora Kaszewska, Romana Barszycz-Gubieniec, Zdzisław Kaszewski i Henryk Paner. Włodzimierz Rekłajtis mówi o losach negatywów wyciętych z kroniki. Natomiast ks. Józef Tischner (film powstał w 1997 roku) wyjaśnia, czym dla mieszkańców Pomorza było zetknięcie się z nową wiarą i jakim szokiem mogło dla nich być naruszenie ich sacrum przez misjonarzy.