Underground

Belgrad, rok 1941. Grupa mieszkańców Belgradu znajduje schronienie przed nieustannymi nalotami niemieckich samolotów w olbrzymiej piwnicy. Marko walczy z okupantem, ale przy tej okazji postanawia i nieco zarobić. Do handlu bronią oraz przemytu złota wciąga Czarnego, bliskiego, dość porywczego, ale i naiwnego przyjaciela. Marko dogląda interesu na powierzchni, Czarny siedzi pod ziemią, gdzie kieruje swymi piwnicznymi współtowarzyszami niedoli, którzy zajmują się produkcją broni oraz innych deficytowych artykułów. I tak mijają lata. Kończy się druga wojna światowa, ale Marko nie informuje o tym podziemnej społeczności. Mieszkańcy piwnicy nadal żyją i pracują w ukryciu, bojąc się wyjść na zewnątrz, by nie wpaść w ręce wroga. A Jugosławia przeżywa kolejny dziejowy zakręt – kult towarzysza Josipa Broz-Tity. Czarny dowiaduje się o wszystkim przypadkowo od pijanej kochanki Marko. Wychodzi z piwnicy. Pozostali jej mieszkańcy zostaną tam jeszcze wiele lat, gdy wyjdą – wojna będzie nadal trwać.

Ta utrzymana w tragikomicznej formule opowieść o przyjaciołach, z których jeden – na ziemi, drugi – pod, imponuje rozmachem inscenizacyjnym oraz szalonym tempem. A wszystko w rytm cudownej, inspirowanej bałkańskim folklorem muzyki Gorana Bregovicia. To najgłośniejszy (Złota Palma w Cannes w 1995 roku), a zarazem najbardziej kontrowersyjny film Emira Kusturicy. Uznano go za jugonostalgiczny. Nie trafił na ekrany Chorwacji i Bośni, autora nazwano sługusem Slobodana Miloševicia, który zresztą też się obraził. „Kiedy dwie tak spolaryzowane strony cię atakują, znaczy, że jesteś w porządku” – skonstatował Kusturica. I dodał: „To moja ziemia. Przez całe życie będę czuł jej zapach, będę słyszał opadające liście, będę pamiętał znajome, ulubione przedmioty. To było coś, co świat teraz bezpowrotnie traci, a ja chciałbym zatrzymać przynajmniej cząstkę tego odchodzącego świata, chciałbym to uchronić przed zapomnieniem”. „Był kiedyś taki kraj...” – takimi słowami kończy się ten przejmujący film.