Teodor Parnicki. Portret pisarza

Jego pisarstwo jest jednym z najciekawszych i najoryginalniejszych zjawisk literackich naszych czasów. Teodor Parnicki dokonał zasadniczej zmiany gatunku, jakim jest powieść historyczna. Uczynił z niej narzędzie dociekań - tyleż wnikliwych, co pełnych poetyckiego polotu. Napisał 30 powieści, lecz choć dla jego twórczości próżno szukać odpowiednika w literaturze światowej, nie wyszła poza granice języka polskiego. W dokumencie, będącym filmowym portretem pisarza, Stefan Szlachtycz przedstawia wielowątkową i barwną opowieść Parnickiego o jego niezwykłych losach i pisarstwie. Dopełnia ją fragmentami filmów i widowisk telewizyjnych, powstałych na kanwie powieści "Tylko Beatrycze", "Koniec Zgody Narodów" i "Srebrne orły". Mógł pisać po niemiecku lub rosyjsku. Wybrał język polski. Co więcej - najpierw, jak mówi, zdeklarował się, że zostanie pisarzem polskim, dopiero potem wybrał polskość. I Polskę w swojej twórczości wyprowadził z peryferiów, uczynił aktywnym uczestnikiem dziejów świata, a jej historię - istotną częścią historii powszechnej. Pochodził z żyjącej na zachodnich kresach rodziny polskiej, lecz od kilku pokoleń zniemczonej. Jego ojciec natomiast przeniósł się z rodzicami do Rosji, skąd - jako poddany niemiecki - został wydalony po rozruchach studenckich w Kijowie. Podjął studia na politechnice w Charlotenburgu pod Berlinem, gdzie w 1908 roku urodził się Teodor. Chłopiec w domu nie chciał mówić po polsku, lecz po rosyjsku. Rodzice wrócili do Rosji. Kiedy wybuchła wojna, ojciec znów podlegał represjom. Wtedy wyszło na jaw, że nie jest Niemcem, lecz Polakiem. Nie trafił więc do obozu, lecz wraz z rodziną zesłano go do Ufy. Tam Teodor poszedł do szkoły i już wtedy ciągnęło go do książek historycznych. Ojciec jednak oddał go do korpusu kadeckiego, by przerwać konflikt syna z macochą. Krnąbrny chłopak z korpusu uciekł. Usiłował przedostać się z Władywostoku do Chin. Wyrzucono go z pociągu w okolicach Charbina jako "bezprizornego". Naczelnikowi stacji powiedział, że jest Polakiem. Odesłano go do Charbina, pod opiekę misji polskiej. Tam, w polskim gimnazjum, poddany repolonizacji, zapragnął zostać polskim pisarzem, autorem powieści historycznej o upadku państwa Wizygotów na terenie Hiszpanii, spowodowanego najazdem arabskim. Ten najpierwszy zamiar po latach zrealizował. Napisał zresztą łącznie 30 powieści. Ich akcja to sploty wydarzeń dziejących się w czasie i przestrzeni całego świata. Bohaterami są ludzie, których źródła historyczne ledwie napomykają lub zgoła milczą. Jego książki mają formę listów, dzienników lub rozpraw powieściowych bohaterów, ich komentarzami, domyślnymi dialogami, dysputami filozoficznymi lub teologicznymi, szkicami apokryficznymi, opisywaniem snów - śnionych i przeżywanych na jawie. Jego bohaterowie zmieniają historię w literaturę, a literaturę zmieniają w historię. Jak stwierdza Parnicki, przez 40 lat oddawał się pracy nad powieścią historyczną i czerpie satysfakcję z tego, że nie dublował tego, co już robili lepiej inni. Odrzucił jej tradycyjne wzorce. Pisał nie ku pokrzepieniu serc, lecz umysłów. W konsekwencji trudno było znaleźć dla niego jakieś miejsce w literaturze. Niektórzy krytycy mówili: owszem to są powieści, leczy czy rzeczywiście historyczne? Inni znów: to są niewątpliwie książki historyczny, ale czy są to książki, którym przysługuje miano powieści? Parnicki krążył po labiryntach historii, wykorzystywał intuicję i wyobraźnię, by wypełniać luki w materiale historycznym. Pisał o tym, co niekoniecznie było, ale mogło być. Miał ambicję - bardziej poetycką, artystyczną niż naukową - dociec na ile mógłby odmienić się bieg dziejów, gdyby faktami stały się przepadłe możliwości. Jego literatura zrodziła się z buntu przeciwko proponowanej przez źródła prawdzie historycznej. Na koniec przeszedł do fantastyki: wprowadził siebie do powieści i ich bohaterom kazał prowadzić z nim spór. Teodor Parnicki zmarł w 1988 roku, dokument powstał w roku 1979.