Satanowisko, czyli Tarnowski Dzień Świra

Muzykę Jerzego Satanowskiego w większej dawce – na żywo – wysłuchałem podczas ubiegłorocznej edycji Tarnowskiej Nagrody Filmowej za sprawą fantastycznych recitali Stanisławy Celińskiej i Piotra Machalicy. Tamte występy okazały się swoistym forszpanem jubileuszowego koncertu warszawskiego kompozytora, jaki uświetnił tegoroczną festiwalową galę na tarnowskim Rynku.

Koncert muzyki filmowej i teatralnej, zatytułowany "Dzień świra", z udziałem m.in.: Hanny Banaszak, Magdaleny Piotrowskiej, Jana Jangi Tomaszewskiego, Henryka Miśkiewicza oraz samego kompozytora, poprowadził Andrzej Poniedzielski.

Jerzy Satanowski wypowiada się o spektaklu Teatru Rampa "Oskary, Oskary... czyli piosenki ze statuetką", fot. YouTube

Zaczęło się songiem – ze słowami Poniedzielskiego – "Oto, co człowieka gnębi" ze spektaklu "Namiętności" z warszawskiego teatru Ateneum:

Oto, co Człowieka gnębi
– wieczne przeczuwanie głębi
A prócz tego, Jego gnębi
– wieczne dociekanie głębi.

A zakończyło pieśnią – ze słowami Kochanowskiego – "Zanim będziesz u brzegu" z programu telewizyjnego opartego na "Trenach":

Więc jeśli człowiek jedną skałę minie
Wnet na to miejsce na inną napłynie
Zanim będzie u brzegu
Gdzie dalej nie ma biegu.

Gdy Hanna Banaszak i Jerzy Satanowski wyśpiewali ostatnie słowa wiersza, na wieży ratuszowej odezwał się zegar i wybił godzinę dziewiątą. A swoją drogą, tarnowski zegar żyje z muzykami w komitywie nie od dziś. W 2011 roku, także podczas koncertu finałowego TNF, gdy Maciej Maleńczuk w trakcie wykonywania znanego przedwojennego szlagieru Henryka Warsa i Emanuela Schlechtera, po słowach "Umówiłem się z nią na dziewiątą" zrobił pauzę, zaczął bić zegar. Wszyscy spojrzeli na ratuszową wieżę: Dziewiąta!


Hanna Banaszak, fot. Paweł Topolski/Archiwum TNF

Jerzy Satanowski, muzyczny bohater tegorocznej Tarnowskiej Nagrody Filmowej, jest absolwentem... filologii polskiej na poznańskim Uniwersytecie Adama Mickiewicza (notabene kilku naszych wybitnych kompozytorów to także muzyczni samoucy: Zbigniew Preisner skończył historię na Uniwersytecie Jagiellońskim, a edukację muzyczną zdobywał w Piwnicy pod Baranami, zaś Michał Lorenc w Wolnej Grupie Bukowina). Jako muzyk – gitarzysta i wokalista – Satanowski debiutował w latach sześćdziesiątych w zespołach bigbeatowych: My i Następcy. Był wówczas uczniem jednego z warszawskich liceów. Pierwsze piosenki – zarówno muzykę, jak i teksty – pisał dla poznańskiego zespołu Tarpany.

Jako autor muzyki teatralnej zadebiutował w 1972 roku kompozycjami do spektaklu "Trucizna, miłość i śpiew", opartego na tekstach Edwarda Stachury. Od tego czasu napisał muzykę do ponad dwustu spektakli, pięćdziesięciu filmów, a także do programów i recitali, m.in. Hanny Banaszak, Ewy Błaszczyk, Edyty Geppert, Krystyny Jandy, Magdy Umer, Piotra Fronczewskiego, Jacka Różańskiego. Jest laureatem kilkudziesięciu nagród. Dwukrotnie dostrzegli jego muzykę jurorzy Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, honorując specjalną nagrodą (w 1988 – "Schodami w górę, schodami w dół" Andrzeja Domalika; w 1995 – "Wrzeciono czasu" Andrzeja Kondratiuka), choć sam Satanowski najwyżej ceni swe kompozycje do "Dnia świra" Marka Koterskiego (nominacja do Orła w kategorii najlepsza muzyka filmowa w 2003) – stąd tytuł tarnowskiego koncertu.


Magdalena Piotrowska, fot. Paweł Topolski/Archiwum TNF

W programie "Dnia świra" znalazła się także urocza kompozycja "Klezmerzy" z animowanego – pełnego poezji i nostalgii – filmu "Dobranocka" (1997), wyreżyserowanego przez Daniela Szczechurę, a inspirowanego plastyką Stasysa Eidrigeviciusa.

Więc już złe myśli nas nie gryzą
Z przyjaźnią mocną i jasną wyruszyć
W przepastny horyzont
Nikomu z nas niestraszno
I niech nas trzyma na duchu
Ta oto prosta nauka
Że Szczęście nie trwa w bezruchu
Że Ono także nas szuka…

– tymi słowami Jana Wołka, w takt natychmiast zapadającej w ucho muzyki Jerzego Satanowskiego, kończy się ta oparta na swobodnej grze wyobraźni impresja o poszukiwaniu szczęścia. I jeszcze jeden fragment poezji Wołka, niezwykle trafnie – mimowolnie – oddający sedno sztuki Satanowskiego:

Gdy opadnie kurtyna powiek
A sen rozum odbierze faktom
Na scenę wychodzi Człowiek
Prawdziwy – nie jakiś tam aktor
Więc prowadź, do szczęścia prowadź
Szepczemy samotni wśród ludzi
Nie dajcie się zwariować!
Nie dajcie się obudzić...