James Ivory w TVP KULTURA

W najbliższym tygodniu TVP Kultura przypomni filmy Jamesa Ivory`ego, którego twórczość zwykło się uważać za samą esencję brytyjskości. A przecież reżyser „Pokoju z widokiem” to czystej krwi Amerykanin, po prawdzie – o irlandzkich korzeniach.

O jego kinie mówi się zazwyczaj poprzez doszukiwanie się w nim banalnych opozycji: Ameryka kontra Europa, Zachód kontra Orient, zachowawcza i zimna Północ kontra spontaniczne, gorące Południe. Tymczasem sama biografia twórcy „Europejczyków” unieważnia tego typu oczywiste podziały kulturowe. Nie dość, że swoje filmy kręci od lat na obu kontynentach, to jeszcze od półwiecza trwa w twórczym związku ze scenarzystką Ruth Prawer Jhabvalą (urodzoną w Niemczech polską Żydówką, żyjącą na Wyspach, zamężną z Indusem, wreszcie osiadłą w USA), a do niedawna funkcjonował w niezwykle płodnym reżysersko – producenckim tandemie Merchant Ivory Productions (pochodzący z Indii Ismail Merchant był także wieloletnim życiowym partnerem reżysera). Choćby dla tych okoliczności podejrzanie upraszczająco brzmią wszelkie kwantyfikatory, typu „kino dziedzictwa” (w podtekście - imperialnego) czy zarzut, jakoby Ivory konserwował w swoich kostiumowych filmach „dobrą starą Anglię”.  Takich etykietek dorobił się twórca „Okruchów dnia” zapewne także dzięki umyślnie staroświeckiemu stylowi swoich filmów. Przenosząc na ekran prozę Henry`ego Jamesa, E.M. Forstera czy Kauzo Ishiguro, potrafił zachować ich literacką potoczystość, w inscenizacjach „z epoki” dopieszczał każdy szczegół, konsekwentnie stronił od filmowych eksperymentów na rzecz tej bardziej eleganckiej odmiany realizmu. I może dlatego (bo przecież nic się tak nie szybko starzeje, jak eksperymenty właśnie), ominęło go przekleństwo czasu.  Widać to najpełniej po filmie „Maurycy” z 1987 roku, który zamknie telewizyjny mini przegląd - ogląda się go tak, jakby został nakręcony całkiem niedawno. Pomiędzy szacownymi murami Oxfordu z początków XX wieku, między spekulacjami giełdowymi londyńskiego City i partyjkami krykieta w wiejskich posiadłościach kotłuje się dramat homoseksualnej namiętności. Wypierana, penalizowana i „leczona” za pomocą małżeństwa, hipnozy czy literackiej twórczości, zamienia się w fundamentalne pytanie o to, jak żyć: wygodnie i konformistycznie (jak panicz Clive grany przez młodziutkiego Hugh Granta ) czy na wiecznym wygnaniu (James Wilby jako Maurice). Siła tego filmu, nakręconego przez niemłodego już wówczas homoseksualistę, bierze się z powściągliwego tonu, jakim Ivory nakreśla główny konflikt. Bardziej interesuje go społeczny wymiar melodramatu czy fresk obyczajowo-historyczny, niż konfrontacja bądź krzykliwa manifestacja czegokolwiek. Dzięki cierpliwości spojrzenia i pieczołowitości w odtwarzaniu rzeczy drobnych, ubrani w tweedy edwardiańscy bohaterowie wydają się nam do bólu współcześni.


W tym miesiącu Ivory skończył 84 lata.  Szkoda, że po „Okruchach dnia” z 1993 roku, poruszających podobny problem represjonowanej namiętności, już nigdy nie powrócił do dawnej mistrzowskiej formy. Prócz „Maurycego” TVP Kultura pokaże także „Romans w Bombaju”, „Bostończyków”  i  „Pokój z widokiem” – czyli niewiele z tej jakże bogatej twórczości.