Gdzie świeci słońce, Gdzie trawa zielona

Jeśli młodzi polscy reżyserzy dokumentaliści faktycznie nie robią swoich filmów w Polsce i jeśli jest to zjawisko obserwowalne (bo może jednak nie powszechne); jeśli Andrzej Fidyk przeczący istnieniu tego zjawiska nie ma racji (mówi wszak o swoim podwórku, a nie tylko on jest w Polsce producentem dokumentalnych filmów) to ja się właściwie temu nie dziwię.

Sam współprodukowałem pewien film polskiego reżysera dokumentalnego, którego „akcja” działa się w Afryce. Trochę o tej produkcji było rozmów w Telewizji Polskiej; ktoś oponował, ktoś argumentował za: część dyskusji dotyczyła kwestii, które teraz poruszono na Portalu Filmowym.

Porozmawiajmy szczerze.


"Kiedyś w Afryce", reż. Piotr Jaworski 2009, fot. SF Kalejdoskop

Filmów w Polsce nie opłaca się robić choćby z tego powodu, że bardziej opłaca się robić film w – dajmy na to – Afryce. Nie ma się w sumie nad czym zastanawiać: w Afryce jest lepsza pogoda; do Afryki jest znacznie ciekawiej pojechać niż pod Mławę; w Afryce można zobaczyć lwy i piękne krajobrazy – pod Kielcami co najwyżej można spotkać faceta na furmance.

Nie ma co też udawać: Afryka to temat znacznie bardziej uniwersalny niż Polska: robienie filmów o Afryce (o jakimś afrykańskim problemie) ma znacznie większą moc oddziaływania festiwalowego, niż robienie filmu o tym samym problemie w Pyzówce. Zachodni widz wie, co to takiego Afryka; ma bowiem z Afryką pewne zaszłości kolonialne chociażby; bywa, że ma jakieś, wyuczone, stłumione poczucie winy. Znacznie większa jest też nadzieja, że pokaże film któraś prestiżowych anten  telewizji zachodnioeuropejskich.

Nie oszukujmy się: problemy z apartheidem w tle, albo z chrystianizacją ludów Czarnego kontynentu mają dla audytorium festiwalowego czy widzów Arte dużo większy ciężar gatunkowy niż jakieś problemy z gminą Pcim w tle.
Wcale się zatem nie dziwię, że reżyserzy z przyczyn turystyczno-prestiżowych wolą robić filmy w świecie. A do tego, przecież, są wolnymi ludźmi, wolnymi artystami mieszkającymi w wolnym kraju i mogą robić to, co uważają za stosowne i dla siebie dobre.

Towarzyszą im zresztą wiernie w tych ich decyzjach ich producenci, myślący podobnie i  zacierający ręce; a może też i krytycy, utrzymujący, że wreszcie dokument polski mówi o problemach globalnych; filmowcy poruszają się w świecie; są też zapewne jacyś chwalcy, którzy głoszą apoteozę, że nareszcie porzuciliśmy marny partykularyzm na rzecz problemów, którymi żyje świat. Ale jeśli rozumiem filmowców (sam chciałbym do Afryki pojechać), to nie zgadzam się z myśleniem tych, którzy uważają, że zajmowanie się polską tematyką w filmie jest czymś zasługującym na odrzucenie.


"Kiedyś w Afryce", reż. Piotr Jaworski 2009, fot. SF Kalejdoskop

Odbyłem w życiu kilka rozmów na ten temat i nie wymyślam stanowiska owego potencjalnego „kosmopolity”.

Ci, których można nazwać tym określeniem, sądzą bowiem – niestety – że Polska to wstyd; że lepiej trzymać się od tej Polski zawstydzającej, z problemami, którymi nikt na świecie się nie interesuje,  jak najdalej, i przyznanie się, że się jakoś z tymi problemami ma do czynienia, jest na tyle deprecjonujące intelektualnie czy artystycznie, że jednoznacznie przekreśla szansę na włączenie się w międzynarodowe życie kulturalne. Ewa Thompson trafnie i bezkompromisowo nazywa taką postawę postawą postkolonialną: jeśli bowiem hegemonia polega na kolonizacji kulturowej, to jednym z jej elementów jest wmówienia skolonizowanym wstydu za kulturę, z której się wywodzą. Ten mechanizm pozwala rządzić kolonizatorom: wprasowanie kolonizowanego ludu w piekło resentymentów adresowanych do swojej macierzystej kultury pozawala łatwiej nimi zarządzać.

Ja wcale nie wiem z jakiego powodu reżyserzy (i czy naprawdę jest to jakieś zjawisko) nie robią  filmów w Polsce i o Polsce. Jeśli jednak tak jest, i jest to zjawisko, które niektórzy z czytających te słowa współtworzą, to proszę, zastanówcie się nad swoimi motywacjami. Ja nikogo nie obrażam, nikogo nie piętnuję, ja się tylko pytam: zastanówcie się, jaki jest powód tego, że robicie filmy za granicą.

Tylko nie mówcie, że się Was czepiam. W końcu to Wy robicie filmy dokumentalne za granicą i do Was należy odpowiedź.