Andrzej Panufnik – muzyczne powidoki

Panufnik, nie mogąc pogodzić się z ograniczaniem swobód przez komunistyczne władze, w 1954 roku opuścił Polskę. Strzemiński, wierny do końca swoim zasadom, od dwóch lat już nie żył (zmarł 26 grudnia 1952 roku w Łodzi). Panufnik natomiast doczekał wolnej Polski (zmarł 27 października 1991 w londyńskiej dzielnicy Twickenham). Był muzykiem wszechstronnie wykształconym: absolwent Konserwatorium Warszawskiego, gdzie w latach 1932-1936 studiował kompozycję i teorię muzyki, następnie uczył się dyrygentury w Wiedniu (1937-1938) i Paryżu (1938-1939). Podczas wojny grywał jako pianista (m.in. w duecie z Witoldem Lutosławskim), a po jej zakończeniu został dyrygentem Filharmonii Krakowskiej (1945-1946), a następnie dyrektorem Filharmonii Warszawskiej (1946-1947). Szybko spadła na niego istna lawina prestiżowych nagród kompozytorskich w kraju i za granicą.

Nie mógł jednak pogodzić się z założeniami jedynie słusznej – obowiązującej od końca lat 40. w Polsce we wszelkich dziedzinach sztuki – socrealistycznej metody twórczej, wyjechał z kraju, osiedlając się w 1954 roku w Anglii. W rewanżu wprowadzono w Polsce bezwzględny cenzuralny zapis na jego nazwisko, który spowodował, że nie tylko nie wolno było wykonywać i wydawać jego utworów, ale nawet nie można było wymieniać w publikacjach czy audycjach jego nazwiska.

Kariera polskiego kompozytora znakomicie rozwijała się za granicą, gdzie często honorowano go prestiżowymi nagrodami i tytułami. W Polsce sytuacja Panufnika poprawiła się dopiero w 1977 roku, kiedy zezwolono na wykonanie jego utworów podczas Warszawskiej Jesieni. Dziesięć lat później został członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich. Ojczyznę odwiedził w 1990 roku, a w roku następnym został doktorem honoris causa warszawskiej Akademii Muzycznej.

Muzyka filmowa stanowiła margines jego zainteresowań, był autorem muzyki do zaledwie  dwóch filmów fabularnych: "Strachów" (1938) Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego oraz "Zdradzieckiego serca" (1947; średni metraż, który nigdy nie wszedł na ekrany kin) Jerzego Zarzyckiego, oraz dwóch dokumentów: "Teatr mój widzę ogromny" (1946) Jerzego Zarzyckiego i Jana Marcina Szancera oraz "Ręce dziecka" (1946) Tadeusza Makarczyńskiego. Był także konsultantem muzycznym eksperymentalnego filmu Eugeniusza Cękalskiego "Trzy etiudyChopina" (1937). Pisał również lżejsze formy: niezwykle popularną piosenkę „Warszawskie dzieci” z jego muzyką i słowami Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego wykorzystano w "Ulicy Granicznej" (1948) Aleksandra Forda oraz w "…drodze dalekiej przed nami…" (1979) Władysława Ślesickiego. Jego muzykę po latach wykorzystał Grzegorz Królikiewicz w eksperymentalnej fabule "Drzewa" (1995), a jedną z piosenek z jego muzyką (i słowami Władysława Broniewskiego) z przedwojennych "Strachów" cytują realizatorzy serialu "Bodo" (2016).

Panufnik, choć rzadko komponował dla filmu, był kinem zainteresowany. Tuż po wojnie zadebiutował bowiem jako… reżyser, realizując "Balladę f-moll" (1945), krótką impresję dokumentalną poświęconą zniszczonej Warszawie, ilustrując ją muzycznie tytułowym utworem Fryderyka Chopina.

Po transformacji ustrojowej w Polsce powstały trzy dokumenty poświęcone jego osobie i twórczości: Andrzej Papuziński nakręcił filmy – "Andrzej Panufnik z Londynu i Warszawy" (1990) oraz "Powrót Andrzeja Panufnika" (1996), a Krzysztof Rzączyński – "Tatę zza żelaznej kurtyny" (2009), gdzie śladami wybitnego kompozytora podróżujemy wraz z Jemem (Jeremym), jego synem, twórcą muzyki młodzieżowej i animacji, popularnym brytyjskim didżejem.