Kazimierz Karabasz na planie filmu "Spotkania"
fot. Mikołaj Jazdon
Kazimierz Karabasz – dokumentalista honoris causa
Bohaterem nowego numeru „Magazynu Filmowego” (nr 5/2017) jest Kazimierz Karabasz. Oto wprowadzenie do rozmowy Mikołaja Jazdona z tym znakomitym dokumentalistą i pedagogiem, którą w całości będzie można przeczytać na łamach pisma już w połowie maja.
W maju
Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w
Łodzi uhonoruje Kazimierza Karabasza – swego wieloletniego wykładowcę,
nauczyciela kilku pokoleń polskich dokumentalistów – doktoratem honoris causa.
Twórczość tego wyjątkowego reżysera w szczególny sposób zaświadcza o randze
polskiej szkoły dokumentu, która przeżywała swój rozkwit w latach 60. i 70.
ubiegłego stulecia.
Nazwisko
artysty najczęściej kojarzy się z jego dwoma wielkimi filmami – „Muzykantami” i
„Rokiem Franka W.”, albo też z uprawianą przez autora dokumentalną metodą
„cierpliwego oka”, nazwaną tak od tytułu jego książki. W kontekście
współczesnego kina dokumentalnego, którego emblematami stały się tragedia i
ciekawostka, kino Karabasza, wyciszone i skupione na uważnym przyglądaniu się
codzienności człowieka z tłumu, jawi się jeszcze bardziej niż przed laty jako
twórczość osobna. Z czym ją porównać? Jak analizować? I gdzie szukać
odpowiednich dla niej kontekstów?
Rzeczywistość
dnia powszedniego, której reżyser tak nieznużenie się zawsze przyglądał, i z
której pozyskiwał materię dla swoich dzieł, nie przemienia się w jego filmach w
kronikę zdarzeń, reporterską notatkę, a już na pewno nie staje się banalnym
dokumentalnym studium z natury. Filmy te dotykają bowiem istoty zjawisk, którym
autor postanowił się przyjrzeć, i o których postanowił opowiedzieć. Znajduje je
– tak jak bohaterów swych filmów – poza nurtem wielkiej historii i z dala od
modnych i głośnych postaci. Innymi słowy, Karabasz, pokazując w swych filmach
„tu i teraz”, wybrane i zarejestrowane przez niego, dąży do wydobycia i
ukazania obecnego w nim „zawsze i wszędzie”. Jego filmy nie są tylko portretami
młodych i starych robotników, opowieściami o ludziach przekraczających próg
dorosłego życia lub starości w kolejnych dekadach drugiej połowy XX wieku. Są
raczej – a może przede wszystkim – filmami, dotykającymi spraw trwałych,
opisującymi (chciałoby się rzec) stały rytm ludzkiej egzystencji. W tym, co
kruche, ulotne i przemijające, w kostiumach i rekwizytach codzienności,
odnajduje artysta to, co w jakimś sensie wymyka się czasowi, i co powraca w
ludzkim życiu na wiele różnych sposobów. Gesty, spojrzenia, nastroje, myśli –
tak nierozłącznie związane z czasem, w którym zostały uchwycone i
sfotografowane – powtarzają się wraz z nadejściem kolejnych pokoleń. Odnieść
można wrażenie, że istota tych zachowań pozostaje niezmienna. Szara codzienność,
która tak bardzo pociąga artystę, nie przestaje być – pomimo niewątpliwej poprawy
jakości życia – szara, nawet z upływem lat. Zmieniają się co najwyżej odcienie
tej szarości. I na tym właśnie koncentruje on swą uwagę najbardziej.
Konsekwentnie powraca w swych filmach do tych samych tematów, wydobywa niuanse
zmian zachodzących w tych wymiarach ludzkiej egzystencji, które są najbardziej
trwałe. „Bardziej mnie wzruszają emocje i przeżycia człowieka
najskromniejszego, ukrytego w cieniu, tego, który bardzo rzadko jest tematem
sztuki” – powiedział przed laty Karabasz, ujmując w tym zdaniu jedną z
kluczowych myśli swego artystycznego credo.
Mikołaj Jazdon / Magazyn Filmowy (5/2017) 5 maja 2017 16:15
Pozostałe
